Naar de content

'Meer kwetsbare kinderen in de knel door corona'

Majone Steketee over de impact van sociale isolatie op huiselijk geweld

Een jongen zittend op de grond met zijn oren bedekt
Een jongen zittend op de grond met zijn oren bedekt
Tjook (TJOOK.COM)/Flickr.com via CC BY-ND 2.0

Door de coronavirus zitten familieleden veel meer op elkaars lip. Wat betekent het als je nu in een situatie zit met huiselijk geweld? NEMO Kennislink vraagt het Majone Steketee, hoogleraar intergenerationele overdracht van huiselijk geweld. 

Een meisje met autisme dat door de coronacrisis haar vaste structuur verliest, omdat ze niet meer naar school gaat en thuis anderen slaat. Een jongen die thuis soms al geslagen werd, maar nu zijn ouders de hele dag thuiszitten nog meer klappen krijgt. Een vrouw die wanneer haar partner gewelddadig werd soms voor een paar dagen naar haar bejaarde moeder vluchtte, maar dat nu niet meer kan doen.

Nu gezinnen steeds meer sociaal geïsoleerd raken door de coronacrisis vindt er gemakkelijk meer van dit soort huiselijk geweld plaats, zo vrezen experts. Een daarvan is bijzonder hoogleraar Majone Steketee van de Erasmus Universiteit, die zich specialiseert in de overdracht van geweld in gezinnen. NEMO Kennislink spreekt met haar over de gevolgen die de coronacrisis kan hebben in gezinnen waar huiselijk geweld soms speelt – en hoe we escalatie zoveel mogelijk kunnen voorkomen.

Majone Steketee is bijzonder hoogleraar Orthopedagogiek aan de Erasmus Universiteit en wetenschappelijk directeur bij het Verwey-Jonker Instituut, een organisatie die via onderzoek de samenleving wil verbeteren.

Verwey-Jonker Instituut

Leidt de coronacrisis inderdaad tot meer huiselijk geweld in Nederland?

“Daar hebben we natuurlijk pas echt uitsluitsel over als daar grondig onderzoek naar gedaan is. Maar er zijn wel signalen dat dit speelt. Zo vertellen sommige organisaties waar we mee samenwerken, dat het aantal verzoeken om uithuisplaatsingen toe lijkt te nemen. Dat de coronacrisis de kans op huiselijk geweld vergroot is ook niet zo gek. Naast andere factoren, is stress een belangrijke trigger. En juist in deze tijden is de kans daarop groot. Families zitten meer op elkaars lip. Daarbij kan het lastiger zijn stoom af te blazen. Even een kop koffie pakken met een collega of op bezoek gaan bij een vriend of familielid is steeds minder vanzelfsprekend en naar de sportschool gaan is er helemaal niet meer bij. Dergelijke omstandigheden werken huiselijk geweld in de hand.”

Maar in gezinnen waar partnergeweld, kindermishandeling of andere vormen van huiselijk geweld spelen is er toch wel wat meer aan de hand? Niet iedereen die zich gestresst voelt gaat er ten slotte toe over dat fysiek af te reageren op een familielid.

“Inderdaad. Er zijn verschillende oorzaken voor huiselijk geweld en er zijn verschillende soorten van geweld in gezinnen. Risicofactoren die een rol spelen zijn sociaal isolement, stress, geldproblemen, of een eigen geschiedenis van kindermishandeling in je jeugd. We weten dat als er sprake van meer dan vier risicofactoren in een gezin, de kans op kindermishandeling toeneemt. Er zijn ook verschillende vormen van geweld. Er zijn gezinnen waarin geweld min of meer structureel geworden is. In zo’n situatie is het tijdelijk verwijderen van de agressor door een huisverbod soms het enige redmiddel. Maar er zijn ook gezinnen waar geweld incidenteel voorkomt, omdat pa en ma zelf weleens een tik kregen en menen dat ze daar niet slechter van zijn geworden. Of omdat een bepaalde cultuur het legitimeert. En dan zijn er nog mensen die vinden dat slaan of ander fysiek geweld absoluut niet kan, maar het uit een bepaalde machteloosheid toch doen. Ook bij dat soort geweld speelt meer stress vaak een rol. Het zorgt ervoor dat mensen eerder teruggrijpen op geweld.”

Door de coronacrisis kunnen spanningen in huiselijke kring hoger oplopen, terwijl de school wegvalt als ontsnappingsroute daaraan voor kinderen.

Pxhere via CC0

“Bovendien gaan slachtoffers nu minder makkelijk de deur uit waardoor ze het geweld moeilijker kunnen ontlopen. Zo komen kinderen bijvoorbeeld minder of helemaal niet meer bij vriendjes of bij bijvoorbeeld hun oma. Al met al kan de coronacrisis dus voor explosievere situaties zorgen dan normaal.”

Wat zijn de gevolgen van zulk geweld?

“Ik vergelijk het altijd met hoe we als mens reageren als er een beer of een ander gevaarlijk dier op ons pad komt. Daarbij kent de mens doorgaans drie reacties: bevriezen, weglopen of juist zelf in de aanval gaan. Ook bij mensen die met mishandeling te maken hebben zien we dat wel terug. Zo gedragen kinderen in huizen waarin partnergeweld speelt zich soms extra vervelend, zodat de aandacht op hén komt te liggen en ouders stoppen met hun ruzie. Of ze worden juist heel schrikachtig waarbij ze terugdeinzen als een klasgenootje ze even aanraakt.”

“Overigens hebben we het tot nog toe vooral gehad over fysiek geweld. Emotioneel of verbaal geweld kan echter ook een groot probleem zijn. Sterker nog, als je vaak vernederd wordt thuis of hoort dat je niets waard bent, dan heeft dat veelal nog meer gevolgen voor je psychische gezondheid dan af en toe een tik krijgen, zo blijkt uit Amerikaans onderzoek.”

Wat kan de maatschappij hieraan doen?

“Isolatie is funest voor dit soort kwetsbare gezinnen. Als je een familie kent waar huiselijk geweld speelt, dan is het belangrijk om zoveel mogelijk een vinger aan de pols te houden. Bel of app als familie en vrienden vaker dan normaal. Om te checken hoe het gaat in het gezin en mogelijk de ouders wat stoom te laten afblazen. Maar ook als je iemand niet zo goed kent, kan je helpen. Als je denkt er ergens huiselijk geweld speelt, kaart dat dan bijvoorbeeld aan bij Veilig Thuis, een organisatie die huiselijk geweld poogt te voorkomen, of neem contact op met de politie.”

Dat er meer behoefte is aan een luisterend oor, merken ook telefonische hulplijnen. Zo verdubbelde het aantal telefoontjes naar de Kindertelefoon.

 Ky/Flickr.com via CC BY 2.0

Burgermeester Ahmed Marcouch moedigde Arnhemmers onlangs aan huiselijk geweld direct bij hem te melden. Wat vind je van zijn actie?

“Erg mooi en betekenisvol. Het brengt onder de aandacht hoe belangrijk het is om mensen in kwetsbare gezinnen juist in deze tijd van sociale isolatie niet aan hun lot over te laten. Overigens onderkennen hulpverleners natuurlijk dit probleem. Die proberen zoveel mogelijk virtueel en per telefoon betrokken te blijven bij gezinnen waarin huiselijk geweld speelt. Maar dat is natuurlijk toch beperkter dan zelf op bezoek komen. Daarom is het zo belangrijk dat we met z’n allen alerter zijn dan normaal.”

We hadden het eerder over kindermishandeling. Maar het omgekeerde kan ook spelen: kinderen die, bijvoorbeeld door een bepaalde psychische beperking of ziekte, gewelddadig worden nu ze minder buitenshuis zijn. Wat is daar een oplossing voor?

“Ik denk dat het belangrijk is dat zulke kinderen toch gewoon naar de opvang of school kunnen. Net als voor de kinderen met ouders van vitale beroepen, zou er voor hen een uitzondering kunnen worden gemaakt.”

“Maar dat is niet alles: dit zou ook moeten gelden voor kinderen die thuis in een penibele situatie zitten. Denk bijvoorbeeld aan kinderen uit gezinnen waar Jeugdzorg bij betrokken is. Op die manier hebben ze toch even de mogelijkheid om op adem te komen. Onderzoek laat zien dat dit belangrijk is, niet alleen voor het hier en nu, maar ook voor hun latere toekomst.”

“Als je langdurig wordt blootgesteld aan geweld thuis, heeft dat ook later nog veel gevolgen. We weten inmiddels dat als kinderen langdurige mishandeld zijn dit leidt tot toxische stress. Van psychische problemen als een vergrote kans op depressie tot een vergrote kans op fysieke problemen, zoals bijvoorbeeld longziektes en obesitas. Het is voor deze kinderen van belang dat zij in een omgeving zijn waar deze toxische stress niet is. Naar school of de opvang gaan is daarin een belangrijk hulpmiddel.”

Je vertelde dat mensen die overgaan tot geweld daar achteraf soms zelf erg van balen. Wat kun je doen als je soms een dader bent van huiselijk geweld en door de coronacrisis merkt dat je een steeds korter lontje krijgt?

“Een time-out nemen blijft een heel belangrijk preventiemiddel. Nu we nog de deur uit mogen, zou je een blokje om kunnen gaan, mits je daarbij dus de anderhalve meter afstand hanteert. Als dat niet gaat, probeer je dan terug te trekken in een aparte ruimte in huis, desnoods de badkamer. En je hart luchten is dus erg belangrijk, bij iemand die je vertrouwt. Vraag bijvoorbeeld een vriend of familielid je buddy te zijn. En bellen naar Veilig Thuis kan altijd, ook als je zelf dader bent.”

ReactiesReageer