Bij sommige patiënten met huidkanker is resistentie tegen medicijnen omkeerbaar. Door een tijdje met de medicijnen te stoppen worden de tumorcellen weer gevoelig. René Bernards en zijn collega’s van het Nederlands Kanker Instituut hebben ontdekt hoe dit in elkaar zit. Zij publiceren dit nieuwe fundamentele inzicht deze week in Nature.
Het voordeel van doelgerichte kankermedicijnen, zoals de BRAF-remmers die bij huidkanker gebruikt worden, is dat ze alleen de tumorcellen aanvallen en de gezonde cellen met rust laten. Het grote nadeel van deze medicijnen is dat tumoren er snel resistent tegen worden. Zijn tumoren eenmaal resistent dan is dat meestal onomkeerbaar. Maar patiënten met huidkanker hebben soms baat bij een medicijnpauze. Na een tijdje zonder behandeling zijn de tumoren weer gevoelig voor BRAF-remmers.
Een derde tot een kwart van de patiënten met huidkanker heeft naar verwachting baat bij een medicijnpauze.
National Cancer Institute (AV Number: AV-8500-3850)Overlevingssignaal
“BRAF-remmers blokkeren de overleving van tumorcellen”, vertelt René Bernards. “Daardoor kan een tumorcel niet delen. In reactie daarop verhoogt de tumorcel het aantal receptoren, de antennes waarmee hij zijn overlevingssignaal opvangt, op zijn oppervlakte. Dan ontvangt hij ineens veel meer signaal. De BRAF-remmers knijpen het overlevingssignaal nog steeds af, maar er blijft genoeg over voor de tumorcellen om te kunnen delen.” De tumor is dan resistent voor het medicijn.
“Maar”, gaat Bernards verder. “Wat als we de BRAF-remmers weghalen? Dan verdwijnt de rem op het overlevingssignaal en krijgt de tumorcel ineens veel te veel signaal. Daar kan hij niet tegen en dus trekt hij zich terug uit de celdeling. Om het probleem voor zichzelf op te lossen, haalt de tumorcel snel zijn extra antennes weg. Maar daardoor wordt hij wel weer gevoelig voor het medicijn.”
Geen centje pijn
BRAF-remmers worden gebruikt om patiënten met uitgezaaide huidkanker te behandelen. Die tumoren worden na verloop van tijd allemaal resistent tegen de medicijnen. Ongeveer een derde tot een kwart van de patiënten kan volgens Bernards baat hebben bij een medicijnpauze. “Welke mensen dat zijn, kunnen we zo zien. In het laboratorium kunnen we de tumorcellen kleuren en bekijken of ze veel of weinig antennes hebben. Geen centje pijn”, zegt hij.
Het probleem zit hem in de aanpak van de behandeling van deze patiënten. Bernards: “We weten nog heel weinig over de medicijnpauze. Bij muizen is een cyclus gevolgd van 50 dagen met en 50 dagen zonder medicijnen. Dat bleek effectiever dan continue behandelen. Maar of die cyclus voor mensen ook optimaal is, moet nog onderzocht worden. Een mens is toch wel even iets anders dan een muis.”
Niet zelf experimenteren
Naast twijfel over de duur van de pauze is ook nog niet duidelijk hoe vaak je tumoren opnieuw gevoelig kunt maken voor medicijnen. Kun je dit trucje keer op keer herhalen of blijven de tumoren op een gegeven moment resistent? “Bij muizen is het nu tot vier keer toe gedaan”, vertelt Bernards. “Na 200 dagen waren de tumoren nog steeds niet resistent, terwijl ze bij een continue behandeling na 100 dagen al resistent zijn.”
Een mooi mechanisme dus, maar in de praktijk nog niet bruikbaar. Bernards waarschuwt dan ook dat patiënten niet zelf moeten gaan experimenteren met een medicijnpauze. “Ik zag op Twitter al berichtjes voorbij komen van mensen die schreven ‘ik ga maar eens stoppen met mijn medicijnen, want dat schijnt goed te zijn’. Dat is onverstandig, want ten eerste weet je als patiënt niet of jouw tumor wel gevoelig is voor zo’n pauze en ten tweede weten we nog niet hoe we een behandeling met tussenpozen aan moeten pakken.”