Mag een wetenschapper een mening hebben?

Afgelopen week pleitten negentig hoogleraren in een open brief in Trouw voor een groene economie. Een kapitaalinjectie van tweehonderd miljard euro moet van Nederland in dertig jaar de koploper duurzame energie maken, stelden zij.

Het was niet voor het eerst dat professoren hun titel inzetten om de politieke agenda van Nederland bij te sturen. Zo riepen 64 hoogleraren in 2015 in een open brief op tot het sluiten van de Nederlandse kolencentrales, protesteerden 79 hoogleraren in 2012 tegen de in hun ogen desastreuze bezuinigingen op het natuurbeleid, en tekenden 50 hoogleraren vorig jaar een petitie tegen de kiloknaller.

Telkens als ik zo’n brief lees, vraag ik me hetzelfde af: Is dit wel een goed idee? Weten echt al deze professoren meer van het onderwerp af dan de meeste andere Nederlanders – en zo nee, is het dan geen misbruik van de hoogleraarstitel? En als het wél om het eigen onderzoeksterrein gaat, zou het dan juist niet beter zijn als de professor in kwestie er helemaal geen mening over zou hebben? Onderzoek dient immers onbevooroordeeld te zijn.

Stemmetje

Hoe het bij u is, weet ik niet, maar zelf benader ik nieuws dat in mijn straatje ligt heel anders dan nieuws dat niet gelegen komt. Gaat een verhaal over de kosten van windmolens, de veiligheid van kernenergie, de criminaliteit onder asielzoekers, of de slechte invloed van rode wijn, dan klinkt er continu een stemmetje in mijn hoofd. “Klopt dat wel?”, roept het opdringerig. Gaat het echter over graaiende bankiers of de gunstige effecten van de consumptie van koffie en chocola, dan schreeuwt het triomfantelijk: ‘Zie je wel!’

Nu is mijn mening over het nieuws tamelijk onbelangrijk, en nauwelijks van invloed op onze maatschappij. Maar wat als je wetenschapper bent, en onderzoek moet doen naar dingen waar je iets van vindt? Dan zou zo’n stemmetje je kritische houding, al dan niet bewust, behoorlijk bij kunnen sturen. Zelf denk ik daarom dat een wetenschapper er beter geen mening op na kan houden, en het hem (of haar) in het ideale geval geen bal uitmaakt welke resultaten er uit het onderzoek rollen. Maar onder wetenschappers zijn de meningen (daar heb je ze al) verdeeld.

Wetenschappers mogen best activistisch zijn, schreef aardwetenschapper Ko van Huissteden van de Vrije Universiteit Amsterdam in 2013 in de Volkskrant. Wetenschappers moeten activist worden, schreef Pim Martens, hoogleraar Duurzame Ontwikkeling aan de Universiteit van Maastricht, eerder zelfs in de NRC. En hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk van de Radboud Universiteit Nijmegen vindt idealisme een prima drijfveer om onderzoek te doen – vooral als je bedenkt dat het anders vaak eerzucht is, of winstbejag (zoals ze zegt in dit interview).