Omgeving vervuild?
In maart 2019 zijn volgens het RIVM groentes uit moestuinen rondom de Custom Powers-fabriek in Dordrecht veilig om te eten. Hoewel GenX in de buurt van de moestuinen is aangetroffen, is de hoeveelheid dusdanig gering dat geen gevaar voor mensen oplevert. Om onderschatting van het risico uit te sluiten is het RIVM uitgegaan van een situatie waarin personen hun hele leven alleen maar groente uit hun eigen moestuin zouden eten en daarbij ook nog via andere wegen – zoals de lucht of water – blootgesteld zouden worden aan de stof.
In juli 2017 was de situatie nog anders. Toen berichtte de Volkskrant dat op basis van onderzoek van de Vrije Universiteit (VU) het eten van groente en fruit uit de moestuinen sterk werd afgeraden.
“Het is niet nodig om in paniek te raken of geen kraanwater meer te gaan drinken”, stelt De Kok, hoogleraar toxicologie aan de Universiteit Maastricht. “Niemand zal directe gevolgen ondervinden van de kleine concentraties GenX die in ons drinkwater terecht zijn gekomen. De aangetroffen hoeveelheden liggen ver onder de vastgestelde norm voor veiligheid.”
GenX is anders dan vaak wordt gezegd niet één chemische stof, maar slaat op een aantal stoffen die gebruikt worden bij de techniek GenX, zoals valt te lezen op de website van het RIVM. Deze techniek is een alternatief voor PFOA (perfluoroctaanzuur), een koolstof-fluorverbinding die gebruikt werd bij de bereiding van Teflon (bekend van de anti-aanbaklaag in pannen). PFOA is tegenwoordig verboden, omdat het kankerverwekkend is en zeer lang in het menselijk lichaam teruggevonden kan worden.
Alarmbellen
De GenX-stoffen zijn aangetroffen in meerdere monsters van kraanwater in Zuid-Holland, in de buurt van het chemische bedrijf Chemours in Dordercht. Dit heeft een gespecialiseerd laboratorium van de Vrije Universiteit Amsterdam gemeten op verzoek van het Algemeen Dagblad. De gemeten hoeveelheid GenX in drinkwater is 25 tot 75 keer lager dan de vastgestelde norm van het RIVM.
“De metingen doen toch de alarmbellen rinkelen, want een mogelijk schadelijke stof hoort niet thuis in ons drinkwater.” De Kok is het dan ook eens met de Kamermeerderheid dat er meer onderzoek moet komen. “Vooralsnog weten we niet of GenX nadelige langetermijneffecten heeft op de gezondheid van de mens of op het milieu als geheel.” De stoffen van GenX lijken sneller af te breken dan de voorloper PFOA, maar er is nog veel onduidelijk over de toxiciteit. “Het toxiciteitsprofiel lijkt wel hetzelfde”, vertelt De Kok. “En of het nu wel of geen schadelijke gevolgen heeft, het is natuurlijk niet de bedoeling dat deze chemische stoffen in ons drinkwater terecht komen of aan het oppervlaktewater worden geloosd.”
“Waar er bijvoorbeeld richtlijnen bestaan voor veilig gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw, zou handhaving op een dergelijke manier ook voor de chemische industrie moeten gelden. De ‘pech’ van de chemische sector is dat het vaak achter de feiten aanloopt. De alarmbellen gaan rinkelen als blootstelling aan een bepaalde stof onveilig blijkt te zijn, het moment waarop enig kwaad wellicht al is geschied. Onderzoek naar een eventueel gevaarlijke werking van een chemische stof vooraf aan het moment van blootstelling is simpelweg onhaalbaar”, stelt De Kok. Dit komt omdat het aantal chemische stoffen in feite oneindig is: de industrie kan steeds nieuwe maken.
Nul
Volgens de Tweede Kamer hoort ‘drinkwater helemaal vrij te zijn van chemische stoffen’. Los van het feit dat water ook een chemische stof is, lijkt dat een onmogelijke eis. “Ook andere stoffen komen terecht in afvalwater dat in een later stadium gebruikt kan worden voor de productie van drinkwater”, zegt De Kok. “Dat nul de norm moet zijn, is een mooie doelstelling, maar niet realiseerbaar.”