Liefde voor de middeleeuwse prutsers

Een van de gekste verhalen gaat over Marijke, die in 1503 de kloostertuin van de Zusters van Orthen binnendrong. Ze melkte in het geniep een koe en haalde ook nog ‘warmoes uiten hove’ (groenten uit de tuin). Waarom ze de koe molk weten we niet. Had ze dorst of nam ze het mee voor een ziek familielid, omdat melk een helende werking zou hebben? Marijke kwam er overigens goed vanaf. Ze kreeg een kleine boete en het liep af met een sisser.

Het is slechts een van de opmerkelijke verhalen die historica Janna Coomans met enthousiasme vertelt in Dievenland, over criminaliteit in de late middeleeuwen. Ze schrijft vooral over IJsselsteden Deventer en Kampen en maakt soms een uitstapje naar Brabant. Ze deed uitgebreid archiefonderzoek en vond tot nog toe onbekende dievenbekentenissen.

Vingervlugge vagebond

Coomans koos een spannend onderwerp, dat haar persoonlijk aanspreekt. In de inleiding schrijft ze: ‘Bovendien kan ik in dit boek mijn liefde kwijt voor de underdog, de buitenstaander, de prutsers. En voor de ironie, de zwarte humor van de mislukking.’

Het boek staat bol van de criminele praktijken, zoals bestialiteit, overvallen en zelfs diefstal door een bejaarde boef. En natuurlijk gaat het ook over straffen: boetes, onthoofdingen en brandmerken. Maar Coomans vertelt een breder verhaal. Haar doel is om te laten zien hoe middeleeuwers leefden, via de criminele praktijken die de revue passeren.

Dus als het gaat over jatten van kleren, vertelt Coomans wat de middeleeuwer zoal droeg. Van de rijke mensen is dat vaak wel beschreven of zien we het op schilderijen, maar dit geldt niet voor de arme sloebers. Onder meer de huik (lange mantel) en het wambuis (warm vest) waren populair. Ook maakt Coomans duidelijk hoe duur kleding vroeger was. Vaak hadden mensen maar één set kleren. Het was dus een van de meest waardevolle bezittingen en daarom een prooi voor vingervlugge vagebonden.

Smakelijke spanning

De voorbeelden die Coomans noemt zijn sterk, maar nog beter is ze op dreef als ze de historische context schetst. Neem het begrip faem. Dit werd in de middeleeuwen vaak gebruikt en betekent reputatie. Je kan dus goede of ‘quade faem’ hebben. Als je een sterke reputatie had, kon dit voor je werken. Bijvoorbeeld in het geval van Pieter Joesten. Hij zou een paard hebben gejat, maar hij ontkende. Zijn vrienden zamelden geld in en boden dat aan bij de gerechtsdienaar om hem te overtuigen Peter met rust te laten. Het is natuurlijk omkoping, maar Pieters faem hielp hem ook. Hij werd niet vervolgd.

De mooie verhalen in dit boek roepen de vraag op hoe we nou naar de late middeleeuwen in Nederland moeten kijken. Was het een tijd van sociale harmonie, sociale hulp en verbondenheid? Of was het een harde, sociaal benauwende en onvergeeflijke samenleving? Over die kwestie bestaat een levendig debat onder historici, en Coomans laat helder zien waarom dat zo is. Voor beide kampen valt wat te zeggen.

Zo leer je, tijdens het lezen van ‘Dievenland’, niet alleen wat over het verleden, maar ook over hoe historici het bestuderen. Tegelijkertijd zitten er genoeg gekke en spannende verhalen in dit boek, die Coomans smakelijk opschreef.