Deze is niet moeilijk: een Schotse hooglander leeft. Hij eet, ademt, beweegt en krijgt jongen. Schotse hooglanders voldoen aan de vijf voorwaarden voor leven: ze zijn opgebouwd uit cellen (organisatie: ja), in hun lijf vinden allerlei chemische reacties plaats, bijvoorbeeld een reactie die suikers uit voedsel afbreekt waarbij energie vrijkomt (chemische reacties: ja), ze eten vooral grassen, kruiden, eikels en noten, die ze omzetten in energie om zich te kunnen bewegen, en reserves slaan ze op als vet om de wintermaanden door te komen (energieverbruik: ja), ze krijgen kalveren (zelfstandige voortplanting: ja) en net als andere dieren evolueren Schotse hooglanders (evolutie: ja).

Ook planten leven. Ze kunnen zich niet zelfstandig verplaatsen, zoals mensen en dieren, maar groeien en ontwikkelen ook. Ze halen hun energie uit water en zonlicht en planten zich voort, onder meer via zaden. Dat geldt voor het plantje op de foto, maar ook voor grassen, mossen, bomen, cactussen en alle andere planten. Daarmee voldoen planten aan alle vijf voorwaarden voor leven: ze zijn opgebouwd uit cellen (organisatie: ja), cellen communiceren met elkaar via stofjes die ze uitscheiden, en via het proces fotosynthese halen ze energie uit zonlicht en CO2 (chemische reacties: ja), de door fotosynthese verkregen energie gebruiken planten voor groei en onderhoud (energieverbruik: ja), planten vermenigvuldigen zich zelfstandig, bijvoorbeeld door zaden of sporen te vormen waaruit een nieuwe plant groeit (zelfstandige voortplanting: ja) en planten hebben zich sinds ze 460 miljoen jaar geleden aan land kwamen behoorlijk aangepast (evolutie: ja). Ze evolueerden van groene algen en mosachtige planten tot aan de grote bomen die we vandaag zien. Ze passen zich aan hun leefomgeving aan. Denk maar aan cactussen die overleven in de extreme omstandigheden van woestijnen.

De Marsrover is een robot, bestuurd vanaf de aarde, en leeft niet. De verkenner voldoet maar aan één van de vijf voorwaarden voor leven: de Marsrover heeft energie nodig om te rijden en die wekt hij op wanneer zonlicht op zijn zonnepanelen valt. Bovendien slaat hij die energie op in twee oplaadbare batterijen (energieverbruik: ja). De Marsrover is opgebouwd uit lichtgewicht materialen, zoals aluminiumlegering en titanium en niet uit cellen (organisatie: nee). In het karretje vinden geen chemische reacties plaats (chemische reacties: nee). De Marsrover past zich niet aan en verandert niet met de tijd (evolutie: nee). En hoelang hij ook rondrijdt of hoeveel andere onderzoeksvoertuigen het ook tegenkomt op Mars, ze zullen geen babykarretjes maken (zelfstandige voortplanting: nee).

Dit is een foto van een cel, gezien door een microscoop. Het is niet zomaar een cel; het is een pantoffeldiertje. Ondanks zijn naam is het pantoffeldiertje geen dier, maar een zogeheten protist. Het ‘beestje’ is nog geen halve millimeter groot en niet zichtbaar met het blote oog. Toch is het een levend organisme dat zich beweegt en zelfs zijn voedsel (eencelligen, zoals bacteriën) najaagt. Het pantoffeldiertje is niet georganiseerd in meerdere cellen; het hele organisme bestaat slechts uit één cel. Die cel is omgeven door een membraan, een soort vliesje. Dat kan gezien worden als organisatie (organisatie: ja). In het pantoffeldiertje zitten speciale blaasjes die via chemische reacties energiemoleculen maken (chemische reacties: ja). Het pantoffeldiertje haalt zijn energie uit voedsel. Het eet micro-organismen, zoals bacteriën en gist, via een soort kleine opening in de cel. Daarna kapselt het pantoffeldiertje zijn prooi in voedselblaasjes in, waar het wordt verteerd. Met de verkregen energie beweegt hij zich voort door kleine haartjes op zijn buitenkant te laten bewegen (energieverbruik: ja). Het pantoffeldiertje zorgt voor nakomelingen, meestal door zichzelf in tweeën te delen (zelfstandige voortplanting: ja). Omdat het pantoffeldiertje zo klein is, is het moeilijk te zien, maar dit organisme past zich aan. Het is zelfs een zeer geavanceerd eencellig organisme (evolutie: ja). Daarmee voldoet het pantoffeldiertje aan alle vijf voorwaarden van leven.

Deze foto is afkomstig van Marsrover Curiosity van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Het lijkt een koraal of bloem, maar het is een minerale formatie en leeft dus niet. NASA denkt dat het ontstaan is doordat mineralen uit water zich aan rotsen hechtten.  

Tussen deze kiezels groeit lithops, een plant die eruitziet als een steen. Lithops worden dan ook wel levende stenen genoemd.

Hier zie je een deel van een slak, bewaard in gesteente. De steen is zelf niet levend, maar bevat sporen van leven.  

Dit is een instinkertje. Deze foto is een microscopische afbeelding van … klittenband!

Koraal heeft een harde structuur en zit via wortels verankerd aan de bodem. Niet gek dus dat mensen koraal soms verwarren met levenloze stenen of met planten. Toch is koraal een levend wezen dat onder de noemer ‘dieren’ valt.

Deze parels lijken op visseneitjes, maar zijn kleine bolletjes gemaakt door een kok. De bolletjes bestaan onder meer uit agar, een stofje uit algen. Via een speciale kooktechniek ontstaan deze kleine bolletjes, die een vloeibare binnenkant hebben. Ze leven dus niet, maar zijn wel erg smaakvol.  

Dit is geen artistiek waterverfproject. De lichtgroene vlekken die je hier ziet zijn algen in bloei, gezien vanuit de ruimte. Algen zijn eencellige organismen die leven.

Prionen zijn niets anders dan bouwstenen van het leven (eiwitten) die een verkeerde vorm hebben. Het zijn een soort rebelse varianten van eiwitten. Hoewel het biologische stofjes zijn en ze een behoorlijk nadelige invloed hebben op levende wezens, leven ze zelf niet. Prionen zijn losse eiwitten en zijn niet omgeven door een omhulsel, zoals een cel (organisatie: nee). Er vinden geen chemische reacties plaats bij prionen (chemische reacties: nee). Prionen verbruiken geen energie (energieverbruik: nee). Een prion is in staat om andere, normale eiwitten om te vormen, zodat ook die de verkeerde vorm krijgen en ziekteverwekkend worden. Zo ontstaan nieuwe prionen die lijken op het origineel. Ergens zou je dit kunnen zien als voorplanting. Toch valt dat niet onder zelfstandige voorplanting, omdat het prion geen nieuwe kopieën van zichzelf maakt, maar daar een gastheer voor nodig heeft (zelfstandige voortplanting: nee). Wetenschappers hebben ontdekt dat prionen evolueren, ondanks het feit dat ze geen genetisch materiaal hebben. Soms ontstaan per toeval prionen met een net andere vorm. Af en toe is zo’n nieuwe vorm succesvoller en uiteindelijk geven de prionen die het succesvolst zijn hun vorm door aan andere eiwitten (evolutie: ja).

Organen-op-een-chip zijn in feite een klompje cellen op een stukje glas of plastic. Dat zie je op deze foto. Net als het eencellige pantoffeldiertje of de cellen in ons lichaam, leven de cellen op deze chip.

Dit is een stukje hematiet onder een microscoop. Hematiet is een mineraal en leeft dus niet. 

Je ziet hier het witte krijt op de kliffen van Dover, langs de Engelse zuidoostkust. Het krijt bestaat uit de restanten van algen die in het Krijttijdperk leefden (zo’n honderd miljoen jaar geleden). Die algen, coccolithoforen genaamd, hebben een hard, kalkrijk uitwendig skelet. Wanneer de algen doodgaan, blijft die buitenste beschermlaag over. In het Krijttijdperk lagen de kliffen van Dover nog onder water en de resten van de algen verzamelden zich daar. Toen later het waterniveau zakte, werden de witte kliffen zichtbaar.

“Het coronavirus wil meer mensen besmetten” of “Het virus probeert het afweersysteem te omzeilen”, de afgelopen twee coronajaren hoorde je regelmatig zulke uitspraken. Ze impliceren dat een virus een bewustzijn heeft, maar dat is niet het geval. Sterker nog, volgens de meeste wetenschappers en filosofen leeft een virus helemaal niet. Virussen komen voor in allerlei vormen en maten, maar globaal gezien hebben ze allemaal ongeveer dezelfde organisatie: een buitenste laag met uitsteeksels en binnen in de beschermende laag bevindt zich het genetisch materiaal. Een virus heeft dus wel een mate van organisatie, maar bestaat niet uit cellen (organisatie: ja). Er vinden geen chemische reacties plaats bij ‘rondzwevende’ virussen (chemische reacties: nee). Virussen verbruiken geen energie buiten een gastheer. Pas wanneer ze een gastheer infecteren, worden ze actief. Maar zelfs dan maken ze geen eigen energie, maar gebruiken ze die van hun gastheercel (energieverbruik: nee). Zoals iedereen heeft gemerkt bij het coronavirus, zijn virussen meesters in voortplanting. Maar dat kunnen ze niet zelfstandig; ze hebben er altijd een gastheer voor nodig (zelfstandige voortplanting: nee). Wat we na twee coronajaren ook maar al te goed weten, is dat virussen aan de lopende band muteren. Zoals iedereen ondertussen weet, muteren virussen aan de lopende band. Op die manier ontstaan virussen die zich beter verspreiden en zich beter handhaven in de samenleving. Dat valt onder evolutie (evolutie: ja). Daarmee voldoet een virus aan slechts twee voorwaarden voor leven. Toch hebben wetenschappers er honderden jaren over gediscussieerd. In de achttiende eeuw dachten onderzoekers dat virussen een soort gif waren, een eeuw later heetten ze ‘biologische deeltjes’ en rond 1900 een ‘niet reagerende chemische stof’. Hoewel virussen behoorlijke schade veroorzaken bij mensen, dieren en zelfs bij planten en bacteriën, kunnen ze niet zelfstandig overleven en zich vermeerderen. Ze voldoen dus niet aan de voorwaarden voor leven.

Kunstmatige intelligentie vertoont, zoals de naam ook aangeeft, tekenen van intelligentie en leert zelfstandig. Hoewel de huidige technologie nog niet zo ver is, is het denkbaar dat kunstmatige intelligentie op den duur zelf nieuwe programma’s schrijft en zich op die manier voortplant. Niet gek dus dat we deze machines steeds menselijker beginnen te vinden. Toch beschouwen wetenschappers en filosofen kunstmatige intelligentie over het algemeen niet als een levend organisme. Het bevat geen biologisch materiaal en bovendien heeft kunstmatige intelligentie mensen nodig voor het programmeren en trainen.