Laven we ons later aan lablandbouw?

Van koe en kaas tot kip of ei, de zorgen over de toekomst van een duurzaam voedselsysteem nemen toe. Vanuit de biotechnologie denken experts mee hoe dit veld kan bijdragen aan deze problemen. Moeten we anders gaan eten: voedsel uit enorme bioreactoren, in plaats van het land? Startups met nieuwe initiatieven duiken wereldwijd op en het Nederlandse groeifonds voor cellulaire agricultuur moet er met 60 miljoen euro de komende acht jaar een flink zwaai aan geven. Maar voor we de diepte in duiken, eerst even een blik op waar we het eigenlijk over hebben.

Nieuwe naamgeving

Cellulaire agricultuur, precisiefermentatie… erg catchy klinkt het allemaal niet. Het zijn op dit moment de meest gangbare namen voor de processen achter toekomstig voedsel als kweekvlees en kaas zonder koe, maar ook andere termen zijn in omloop. Dat is illustratief voor een nieuw onderzoeksveld, verklaart Nico Claassens, universitair hoofddocent microbiologie aan de Wageningen Universiteit. “Dan is het altijd nog even zoeken naar welke naamgeving experts en publiek gaan gebruiken en wat daar precies onder valt.”

En de toevoeging ‘precisie’? Volgens Claessens komt dat voort uit de discussie over veiligheid. “Het geeft aan dat we eigenlijk heel precies weten wat we doen. We kennen de organismen die we gebruiken goed, met name de genen die belangrijk zijn in de relevante processen. Dat is met de algemeen geaccepteerde technieken zoals bijvoorbeeld yoghurt maken heel anders, daar weten we nog veel niet.”

De toevoeging ‘precisie’ komt ook elders voor, bij precisieveredeling. Daar gaat het over het nauwkeurig aanpassen van kleine stukken van het DNA van organismen met genetische modificatietechnieken, als tegenhanger van klassieke veredeling waar door kruising een veel grotere uitruil van genen plaatsvindt.

Belangrijk is om te benoemen wat onderzoekers en bedrijven nu doen met deze precisiefermentatie. Dat is het laten maken van voedsel – vooral eiwitten – maar soms ook andere producten door micro-organismen. Het gaat om eiwitten die normaal gesproken door dieren worden gemaakt, maar nu – met behulp van genetische modificatie – door micro-organismen. Claassens heeft het dan ook liever over de term ‘microbiële voeding’.

Zonder het dier

Kweekvlees valt hier dus niet onder, dat zijn namelijk losse dierlijke cellen die in een kweekreactor samen uitgroeien tot een mogelijk vleesproduct. Cindy Gerhardt, bestuurder bij het platform Cellulaire Agricultuur Nederland, vult aan: “Het zijn inderdaad verschillende groepen: precisiefermentatie en kweekvlees. Maar samen vallen ze onder de noemer cellulaire agricultuur. We bedoelen dan eigenlijk alle dierlijke producten zonder tussenkomst van het dier zelf. Dus van varken, koe, kip en viscellen, tot eiwitten zoals caseïne in melk.”

Daarnaast kent cellulaire agricultuur nog een categorie. Die van de single cell-eiwitten. “Dat is weer een hele andere categorie”, duidt Gerhardt. “Daarbij eet je het hele eencellige organisme. Het is niet bedoeld om te smaken naar vlees, ei of melk. Het is nu vaak nog bedoeld als veevoer.” Bij precisiefermentatie worden de eiwitten afgegeven door, of middels techniek gewonnen uit cellen. De micro-organismen zelf laat je achter. Bij de single cell-eiwitproducten eet je ook de cellen zelf.

“We kennen dit al bij de smaakmaker Marmite, of bij vega-alternatief Quorn.” Claassens is naast universitair hoofddocent ook adviseur bij een Nederlands bedrijf, genaamd Farmless, dat micro-organismen kweekt voor de grootschalige productie van eiwitten. Extra bijzonder is dat deze microben niet gevoed hoeven te worden met bijvoorbeeld plantresten, maar hun basis uit de lucht halen. “Direct uit CO₂ dus, waarmee het bedrijf claimt nog duurzamer dan plantaardige voeding te kunnen zijn.”

Natuurlijke smaakstoffen

Het kan het voedsel van de toekomst worden, al deze nieuwe technieken samen onder de noemer cellulaire agricultuur. Hoewel, zowel microbioloog Claassens als Gerhardt willen dat ‘nieuw’ graag nuanceren. Gerhardt: “De technieken zijn minder nieuw dan veel mensen denken. Precisiefermentatie wordt al lang gebruikt voor bijvoorbeeld het maken van geneesmiddelen. Redelijk bekend is het voorbeeld van insuline dat aangepaste bacteriën en gistcellen maken, in plaats van het te halen uit de alvleesklier van koeien en varkens. Ook veel andere medicijnen zijn gemaakt op deze manier.”

Toch is het vanuit die techniek nog een grote stap om alternatieve eiwitten te maken. Claassens: “De hoeveelheden die je nodig hebt zijn veel groter. Het opschalen is echt nog wel een flinke klus. Bij smaakstoffen heb je maar heel weinig nodig, een paar moleculen geven al heel veel smaak. Voor het opschalen naar genoeg eiwitten voor een dieet met voldoende calorieën, dan heb je veel meer nodig. Maar als het lukt en de consument wil het eten, dan lijkt het wel een enorme stap in de duurzame richting. Ik eet zelf vrijwel helemaal veganistisch, maar zou deze producten graag eens proberen. Ook kweekvlees.”