De mens is geboren in Griekenland, zegt 3D-scan van fossiele kaak

De splitsing tussen de chimpansee en de voorouder van de moderne mens ontstond ongeveer zeven miljoen jaar geleden. In Afrika, zo staat in alle leerboeken. In Griekenland, zegt een groep Europese paleontologen nu op basis van een fossiele kaak.

26 mei 2017

Nieuw is het fossiel niet: de kaak van een mensaapachtig wezen die in het Natural History Museum in Londen lag, werd al in 1944 opgegraven in Athene, door ene dr. Freyburg. Dat was toeval; de Duitsers waren bezig er een bunker aan te leggen. De plek is sindsdien verdwenen onder Atheense nieuwbouw en ontoegankelijk voor verdere opgravingen. De kaak – wiens onbekende eigenaar de naam Graecopithecus Freyburgi kreeg – is nu voor het eerst in een CT-scan gelegd om de vorm en grootte van de tandwortels te bekijken.

CT-scan van de linker kaakhelft van *Graecopithecus Freybergi*.
Jochen Fuss, PlosOne

Tandwortels

Volgens het team van onderzoekers dat hierover rapporteert in vakblad PlosOne, toont de vergroeiïng van de tandwortels aan dat Graecopithecus Freyburgi een voorloper van de mens is, en geen oeroude mensaap. De tanden van mensapen hebben twee of drie uit elkaar staande wortels, terwijl de tandwortels bij mensen naar elkaar toe groeien en deels gefuseerd zijn. Omdat deze variatie, voor zover bekend, geen evolutionair voordeel biedt maar bij de splitsing toevallig is ontstaan, is het een goed criterium om onderscheid te maken tussen mensen en mensapen. Immers, er is dan geen evolutiedruk die ervoor kan zorgen dat mensen en mensapen wat dit betreft weer naar elkaar toe groeien.

In een gelijktijdig verschenen artikel in PlosOne betoogt een ander team, op grond van onderzoek aan de aardlaag waarin de kaak gevonden is, dat deze 7,2 miljoen jaar oud is. Dit is minstens tweehonderdduizend jaar ouder dan de oudste mensachtige uit Afrika, de in Tsjaad gevonden Sahelanthropus. Als deze datering en nieuwe interpretatie van Graecopithecus Freyburgi bevestigd worden, gooit dit de hele oergeschiedenis van de mensheid overhoop. Zulke oude mensachtigen zijn namelijk niet eerder buiten Afrika gevonden. “Een grote splitsing in de familie van mensapen gebeurde buiten Afrika”, schrijven de onderzoekers onomwonden.

CT-scan van de rechter kaakhelft van *Graecopithecus Freybergi*.
Jochen Fuss, PlosOne

Ontstaan in Europa

David Begun, archeoloog aan de universiteit van Toronto en een van teamleden die de kaak bestudeerden: “Er is in Europa ruimschoots fossiel bewijsmateriaal aanwezig van de voorouders van alle Afrikaanse mensapen, hoewel niet specifiek van chimpansees. Zelfs als Graecopithecus een mensachtige is, zou hij nog uit Afrika afkomstig kunnen zijn. Maar de meest logische conclusie is dat alle mensapen (gorilla’s, chimpansees en mensen) zijn ontstaan in Europa.”

De consensus onder paleontologen was tot nu toe dat de laatste gemeenschappelijke voorouder van mens en chimpansee in Oost-Afrika leefde. En dat vijf à zeven miljoen jaar geleden een splitsing in de twee soorten optrad, mogelijk onder invloed van een ingrijpende klimaatverandering in die periode. Deze voorouder van de mens verspreidde zich vervolgens langzaam over heel Afrika, Europa en Azië.

Ook Wil Roebroeks, paleontoloog aan de Universiteit Leiden, noemt de conclusie van Beguns team voorbarig: “Op grond van één kies en een stuk kaak kun je niet beslissen dat de hele voorgeschiedenis van de mens anders verlopen is. Dat is vooral wat de laatste jaren duidelijk geworden is: allerlei vroege mensachtigen waren in sommige opzichten heel modern, en in andere opzichten niet.”

Out of Africa

Overigens dient men de theorie dat de eerste mensachtigen in Afrika ontstonden niet te verwarren met de Out of Africa-hypothese: die stelt dat de moderne mens (homo sapiens) veel recenter in Afrika ontstaan is uit een mensachtige voorouder. Homo sapiens zou zich vanuit Afrika circa honderdduizend jaar geleden relatief snel over Europa en Azië hebben verspreid, waarbij hij oudere voorlopers zoals de Neanderthaler verdrong. Deze nieuwe bevindingen zeggen niets over de waarschijnlijkheid van de Out of Africa-hypothese.

In de paleontologie zijn weinig theorieën in steen gebeiteld. De vondst van één goed bewaard fossiel kan algemeen geaccepteerde waarheden omver stoten. En soms zijn die fossielen al gevonden, blijkt nu. Met de opkomst van geavanceerde scantechnieken, doet zich de vraag voor welke verrassingen nog meer stilletjes liggen te wachten in de musea.

Bronnen:

Jochen Fuss e.a., Potential hominin affinities of Graecopithecus from the Late Miocene of Europe, Plos One (22 mei 2017), DOI: 10.1371/journal.pone.0177127

Madelaine Boehme e.a., _Messinian age and savannah environment of the possible hominin Graecopithecus from
Europe_, Plos One (22 mei 2017), DOI: 10.1371/journal.pone.0177347

Ewen Callaway, Oldest Homo sapiens fossil claim rewrites our species’ history, Nature (8 juni 2017), “doi:10.1038/nature.2017.22114”:doi:10.1038/nature.2017.22114