Naar de content

Komt weerstand tegen gentech-voedsel voort uit gebrek aan kennis?

CC0, via pxhere.com

De felste tegenstanders van genetisch gemodificeerd voedsel weten er het minste van, maar dénken er juist het meeste van af te weten, concluderen Amerikaanse onderzoekers. Weerstand komt eerder door onjuiste kennis, maar is dat de enige reden? Wat is het draagvlak voor gentech in Nederland?

28 februari 2019

Hoe feller iemands weerstand tegen genetisch gemodificeerd voedsel, hoe minder wetenschappelijke kennis over het onderwerp diegene heeft. Dit verband blijkt in de VS sterk aanwezig te zijn, zo schrijven Philip Fernbach van Leeds School of Business en collega-psychologen uit Amerika en Canada in een onlangs verschenen publicatie in Nature Human Behavior.

Hebben tomaten genen?

Fernbach en zijn collega’s ondervroegen individuele burgers uit de Verenigde Staten, Frankrijk en Duitsland met een enquête. Maken deelnemers zich zorgen over genetisch gemodificeerd voedsel, en zijn ze tegen? Vervolgens kregen deelnemers de vraag hoeveel zij denken te weten van genetisch gemodificeerd voedsel, op een schaal van één tot zeven (de zelf beoordeelde kennis). De objectieve kennis werd vervolgens getest aan de hand van vijftien vragen, waarvan vijf over genetica, zoals ‘hebben mannen en vrouwen evenveel chromosomen?’ en ‘klopt het dat gewone tomaten geen genen hebben en genetische gemanipuleerde tomaten wel?’

Door genen van de maïsplant te veranderen kan deze nieuwe eigenschappen krijgen. Een ziekte voorkomen, de productie verhogen of simpelweg een leuk kleurtje geven is allemaal mogelijk.

Pixabay

Europa meer kennis over gentech

In Duitsland en Frankrijk bleken de resultaten net wat anders dan in de VS. In deze Europese landen was het beter gesteld met de wetenschappelijke kennis, ook onder de tegenstanders van genetische modificatie. Wel vonden de onderzoekers ook hier de sterke discrepantie tussen wat tegenstanders wisten en wat zij dáchten te weten. De Europese tegenstanders dachten meer te weten van wetenschap dan ze daadwerkelijk deden.

Tegenstanders hebben dus weinig verstand van genetische modificatie, maar overschatten zichzelf door te denken dat ze juist veel kennis hebben. Hen informeren zal dus lastig gaan, omdat ze niet op zoek zullen gaan naar nieuwe informatie. “Ik vind de conclusie kort door de bocht en wel heel negatief”, zegt Michelle Habets. Zij onderzoekt aan het Rathenau Instituut maatschappelijk verantwoorde innovaties van opkomende biotechnologieën en heeft niet meegewerkt aan dit onderzoek. “Er is nog een andere mogelijke verklaring. Als je googelt op genetisch gemodificeerd voedsel, dan vind je snel negatieve informatie, wat tot weerstand kan leiden. Dus dat zijn mensen die zich juist wel willen informeren.” Als een onwetende zich wil informeren, is internet een makkelijke eerste bron. Juist het zoeken naar informatie kan door gekleurde informatie op het internet de basis zijn voor weerstand. Zo zijn zij in de veronderstelling kennis te hebben, ook al is dat wellicht niet de juiste. “Daar zou ook een mogelijke oorzaak kunnen liggen.”

Zelfoverschatting

Dat mensen met een extreme mening veel denken te weten over het betreffende onderwerp, maar dat dat in werkelijkheid tegenvalt, is overigens geen nieuwe bevinding. Een vergelijkbare gang van zaken vinden we bij het debat over vaccineren, waarbij geruchten rondgaan dat vaccinaties autisme veroorzaken (dit is wetenschappelijk nooit onderbouwd). Vorig jaar publiceerde het vakblad Social Science and Medicine een Amerikaans onderzoek naar de opvattingen en kennis over vaccinaties. Mensen met de minste kennis over autisme, dachten juist meer te weten over de oorzaken van autisme dan medische experts en waren geen voorstanders van vaccineren.

Dit psychologische verschijnsel van zelfoverschatting heet het Dunning-Krugereffect. Mensen met weinig kennis over het onderwerp zijn juist heel zeker van hun zaak. Die zekerheid neemt af naarmate zij meer weten. Het lijkt erop dat hoe meer je weet, hoe meer je beseft dat je veel nog niet weet.

Het Dunning-Krugereffect
Jens Egholm Pedersen, Wikimedia CC

Kennisgebrek of gekleurde kennis?

De onderzoekers van de recente studie gingen er in eerste instantie vanuit dat als men tegen gentech is, dit vanwege veiligheids- en gezondheidsredenen is (en dat dat onterecht is). “Volgens de wetenschap is het eten van genetisch gemodificeerd voedsel veilig en levert het voordelen op voor de mensheid. En toch hebben mensen nog zorgen over het gebruik ervan”, schrijven Fernbach en zijn collega’s in de introductie. Lees hier over de voordelen van gemodificeerd voedsel en in dit artikel lees je meer over verschillende argumenten voor of tegen gentech-gewassen.

Tegenstanders van genetisch gemodificeerd voedsel gaan in Polen de straat op.

Mariusz Rutkowski, Wikimedia CC

Maar wat als men tegen is vanwege een geloofsovertuiging? Mag je dan een gebrek aan kennis de schuld geven? Dit zochten de onderzoekers op een later moment verder uit, naar aanleiding van commentaar op hun eerste resultaten. Ze vroegen deelnemers wat de oorzaak was van hun weerstand. Was dit gebaseerd op veiligheid en gezondheid, religie, dierenwelzijn, milieu of sociaal/politiek? De meeste weerstand bleek inderdaad vanwege zorgen over veiligheid: 73 procent koos hiervoor, vooral de meest extreme tegenstanders gaven dit als oorzaak aan. En, zo oordeelden de onderzoekers, dat valt toch echt onder kennis.

“Vreemd dat deze controle niet meteen gebeurde, net als correcties voor opleidingsniveau in de statistische analyse”, meent ook Habets. De onderzoekers zijn er vrij stellig in dat genetisch gemodificeerd voedsel veilig is en dat de weerstand dus gebaseerd is op foutieve kennis. Genetische modificatie kan veel moois opleveren, maar is niet per definitie veilig. Een verandering op de verkeerde plek in het DNA kan vervelende gevolgen hebben. “En er zijn ook minder directe negatieve gevolgen bekend. Sinds de modificaties zijn er bijvoorbeeld juist meer pesticiden gebruikt. Niet alleen gewassen werden resistent tegen ziekten, maar bacteriën en onkruid veranderen ook mee”, aldus Habets. Daarnaast kan de bron van weerstand nog steeds ergens anders liggen.

Hoe zit dat in Nederland?

Zorgen om veiligheid en gezondheid zijn er in Nederland minder, zo blijkt uit een grootschalige enquête die elke paar jaar in Europa wordt gehouden. In 2010 werd de Eurobarometer over biotechnologie gepubliceerd. Van de Europeanen hebben Nederlanders het meeste vertrouwen in de veiligheid van genetisch gemodificeerd voedsel (37 procent van de ondervraagden). Dat is meer dan de landen die ondervraagd zijn in de recente studie: Duitsland staat op een negentiende plek met 17 procent en in Frankrijk gelooft 16 procent dat het gemodificeerde voedsel veilig is voor de gezondheid.

Discussieer mee op 8 juli

Hoe denk jij over genetische modificatie? Op 8 juli 2019 organiseren EthicSchool en NEMO een discussie-avond in NEMO Science Museum. Praat mee over biotechnologie. Opgeven is gratis en kan hier

In Nederland lijkt er dus minder weerstand, maar toch denkt 25 procent van de Nederlanders dat biotechnologie een negatief effect gaat hebben op ons leven. Waar is die weerstand op gebaseerd? “Veel mensen weten niet eens wat biotechnologie is, blijkt uit een onderzoek in opdracht van de overheid. Of weerstand te maken heeft met de mate van kennis over wetenschap is voor zover ik weet niet concreet onderzocht”, aldus Habets.

Volgens de Amerikaanse onderzoekers kan weerstand overwonnen worden door de juiste informatie te geven. Dat is een lastige taak, schrijven zij, omdat tegenstanders hun kennisgebrek niet inzien. Dat ligt ingewikkelder, denkt Habets: “We weten dat tegenstanders vaak het voordeel niet inzien van genetisch gemodificeerd voedsel. Bij medische ontwikkelingen is dat makkelijker te begrijpen. Daarbij komt dat ook emoties een rol spelen. Simpelweg objectieve kennis geven over genetisch gemodificeerd voedsel gaat tegenstanders niet over de streep halen. En waarom wil je tegenstanders overhalen? Bij vaccinaties ligt het anders denk ik, tegenstanders brengen de bevolking in gevaar. Voor voedsel geldt dat niet. Moeten we niet gewoon accepteren dat er meerdere opinies bestaan?”

Bron

P.M. Fernbach e.a., Extreme opponents of genetically modified foods know the least but think they know the most, Nature Human Behavior. 14 januari 2019.

ReactiesReageer