Klimaatmodellen: vaker riskante hittegolven

Heet en vochtig

Onderzoekers aan de Universiteit van Hawaii hebben nu uit bestaande literatuur bijna achthonderd gevallen van zulke hittegolven gevist. Per geval noteerden ze hoe heet en vochtig het aldaar was, en nog een aantal andere criteria, zoals het verschil tussen de temperatuur ‘s nachts en overdag. Alleen de gemiddelde temperatuur over de hele dag (inclusief de nacht) en de gemiddelde vochtigheidsgraad van de lucht bleken relevante weersomstandigheden.

Je kunt dan al die punten in een grafiek zetten met horizontaal de temperatuur en verticaal de luchtvochtigheid, wat een langwerpige, bijna verticale puntenwolk oplevert (zie de grafiek rechts). Door de hete buitenrand van die puntenwolk trokken ze een rode lijn. De hitte rechts van die rode lijn, of drempelwaarde, definiëren ze als ‘dodelijk’ en links daarvan als ‘niet-dodelijk’.

Regionale opwarming

Vervolgens keken de onderzoekers naar een stel veelgebruikte modellen om de regionale opwarming van het klimaat tot in het jaar 2100 te voorspellen, onder drie scenario’s voor hoe de CO₂-uitstoot door de mens zich zal ontwikkelen, RCP2.6, RCP4.5 en RCP8.5. Daaruit valt te destilleren hoeveel dagen per jaar in een regio de hitte zich boven de ‘dodelijke’ drempel zal bevinden.

Dat levert in het somberste scenario, RCP8.5 (= ongelimiteerd CO₂ blijven uitstoten) een indrukwekkende toename op van het aantal ‘dodelijke’ dagen. In Centraal Afrika, het Amazonegebied en in Indonesië blijven er nauwelijks nog ‘niet-dodelijke’ dagen over. In de terminologie van de onderzoekers leeft in 2100 minstens de helft (RCP2.6 = drastische reductie van CO₂-uitstoot) tot wel zeventig procent (RCP8.5) van de mensheid permanent in ‘code rood’, in een nooit meer aflatende killer heatwave.

Hittegolf bij twintig graden

Vanwege de term ‘dodelijke’ hitte klinkt dit zeer alarmerend, maar wat betekent dit nu echt? De honderden historische hittegolven in hun database staan allemaal op een interactieve website , waaruit blijkt dat pieken in de sterfte tijdens hittegolven vrijwel alleen in de VS, Europa en Australië gerapporteerd worden. Heel vreemd is dat daar ‘hittegolven’ tussen zitten met een temperatuur onder de twintig graden. Zouden mensen werkelijk in Stockholm en midden-Finland, vlak onder de Poolcirkel, ‘s zomers dood gaan van de hitte? Kortdurende pieken in de sterfte kunnen vele andere oorzaken hebben, of stom toeval zijn.

Als je zulke ruime criteria hanteert voor een fatale hittegolf, trekt dat de drempelwaarde, de rode lijn tussen ‘dodelijke’ en ‘niet-dodelijke’ hitte, flink omlaag. En dat zorgt weer voor een flink aantal extra ‘dodelijke’ hittedagen per jaar in de klimaatvoorspellingen voor 2100.

Voor de duidelijkheid: de klimaatmodellen voorspellen dus niet dat het in Indonesië en Centraal Afrika permanent veertig graden zal worden, verre van dat. In feite zal de temperatuurstijging door de opwarming van de aarde rond de tropen juist minder zijn dan in gematigde streken en rond de polen. In het zwartste scenario, RCP8.5, zou in het jaar 2100 de gemiddelde temperatuur in een stad als Jakarta stijgen van 28 naar 32 graden.

Riskante hitte

‘Dodelijke hitte’ is hoe dan ook misleidend, ‘riskante hitte’ was een veel betere term geweest. En het hanteren van een drempelwaarde zet het risico van hitte veel te zwart-wit neer. Hitte is zelden de enige oorzaak van overlijden en het treft vooral een relatief kleine groep kwetsbare bejaarden en chronisch zieken. Gezonde mensen en kinderen doorstaan zo’n hittegolf zonder grote problemen, behalve in de meest extreme gevallen.

Maar zelfs voor die kwetsbare groep geldt dat de sterfte meer een kwestie is van verwaarlozing dan van de hitte op zich. De dramatische sterfte onder bejaarden in Parijs in 2003 had ook te maken met het feit dat velen van hen aan hun lot werden overgelaten. In een artikel op NEMO Kennislink uit 2015, over een extreme hittegolf in India, zegt Jan Ravesloot, fysioloog aan het AMC-UvA, daarover: “Het is ook niet zo dat hittegolven complete bejaardentehuizen uitroeien, maar het blijven periodes waarin men waakzaam en alert moet blijven.”

De noodzakelijke relativering van het begrip ‘dodelijke hitte’ handelen de onderzoekers af in één zin, waar ze schrijven: ‘We maken geen schatting van het werkelijke aantal doden, omdat de omvang van de sterfte sterk beïnvloed zal worden door sociale adaptatie (bijvoorbeeld, het gebruik van airconditioning, vroege waarschuwingssystemen, en dergelijke).’ Met andere woorden: de aanstormende killer heatwaves zijn simpel te keren door ziekenhuizen en verzorgingstehuizen van airconditioning te voorzien. In tropische landen is airconditioning nu al wijdverbreid, en dat zal de komende eeuw ongetwijfeld nog toenemen.

Overigens, volgens de logica van dit onderzoek is het klimaat in alle niet-tropische landen nu een groot deel van het jaar ‘dodelijk’. In de winter sterven namelijk meer mensen dan in elk ander seizoen, en tijdens elke koudeperiode vertoont de sterfte een piek. Die koudegolven maken veel meer slachtoffers dan hittegolven. Zo schat men dat de niet bijzonder strenge winter van 2014/2015 alleen al in Engeland en Wales ruim veertig duizend extra doden heeft veroorzaakt.

Wat gaat de opwarming van het klimaat met die cijfers doen? Tegenover de toename van hittegolven, staat de afname van het aantal koude dagen. De verwachting is, dat daardoor aanvankelijk het aantal koude-gerelateerde doden meer zal dalen dan de toename in hitte-gerelateerde doden. Maar na verloop van tijd passen mensen en samenlevingen zich aan, zodat beide vormen van sterfte maar weinig zullen veranderen.