Op Schouwen-Duiveland jagen de fretten Harrie en Freddie, ‘in dienst’ van een ongediertebestrijdingsbedrijf op Bruinisse, op ratten. Dagblad Trouw schreef onlangs een reportage over het dodelijke tweetal. Als bewoners overlast melden, worden de fretten in de tuin losgelaten waar ze ondergrondse tunnels induiken om op ratten te jagen. Met een met bloed besmeurde snuit komen ze even later weer boven. Welk schouwspel zich onder de grond heeft afgespeeld, laat zich alleen maar raden. Dierwetenschapper Maite van Gerwen heeft haar bedenkingen bij de rattenjacht, vertelt ze via een Teams-verbinding. “Wat betreft dierenwelzijn kan je vraagtekens plaatsen bij deze methode.”

Het aantal meldingen van overlast door ratten neemt toe. Zeker in grote steden. Ratten, en ook muizen, wringen zich door kleine gaten naar binnen bij bedrijven en woonhuizen. Ze zijn al snel met veel. Knagen aan kabels. Vormen een risico voor de hygiëne. Maar ze dan maar vergiftigen, afschieten of door fretten laten verscheuren, dat is geen verantwoorde oplossing, vindt Van Gerwen. Ze noemt zichzelf een mens-dier-conflictbemiddelaar. Als zelfstandig onderzoeker en adviseur schiet ze te hulp in situaties waar wilde dieren en mensen met tegengestelde belangen elkaar tegenkomen. Zoekend naar een win-winsituatie.

“Mensen maken zich tegenwoordig best druk om het welzijn van landbouwdieren, gezelschapsdieren en proefdieren. Maar als het over zogenaamde ‘plaagdieren’ gaat, is welzijn niet echt een issue”, zegt Van Gerwen. “Ik wilde in mijn onderzoek vragen stellen bij onze omgang met plaagdieren.” In haar promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht - uitgevoerd in haar vrije tijd - zet ze de overlast voor de mens tegenover het welzijn van het dier. De wilde rat is haar stokpaardje. In welke gevallen en op welke manier is het ethisch verantwoord om ratten en muizen te doden? “Het doel is om een instrument te ontwikkelen, een afwegingskader, waarmee we die keuzes kunnen maken.”

Wat betekent het voor een dier wanneer het een label ‘plaagdier’ krijgt?

“Plaagdieren hebben een heel andere morele status. Het welzijn van een labrat is streng beschermd. Maar met wilde bruine en zwarte ratten mogen mensen doen wat ze willen. Er is geen regelgeving, behalve dat we onnodig lijden moeten voorkomen wanneer we ze doden. Dat is heel vaag. Wanneer is lijden nodig of onnodig?”

Hoe ga je te werk in je onderzoek?

Via vragenlijsten ondervraag ik alle betrokkenen, zoals onderzoekers, dierplaagbeheersers en -adviseurs, dierenbeschermers, NVWA, overheden en vertegenwoordigers van de levensmiddelenhandel en agrarische sector. Hoe belangrijk vinden zij dierenwelzijn in welke situatie? Daarnaast maak ik gebruik van kennis uit de wetenschappelijke literatuur over dierenwelzijn en bestrijdingsmethodes.”

Hoe stel je vast wanneer doden van ratten ethisch verantwoord is?

“Met alle betrokkenen wil ik gezamenlijk punten opstellen om het acceptatieniveau vast te stellen. Als er overlast wordt gemeld, op welke factoren moeten we dan letten? Aan de hand van die punten kunnen we een score geven aan het risico dat de dieren vormen, en daarmee of doden geoorloofd is en op welke manier. Een stoplichtmodel, met de kleuren rood, oranje, groen, zou kunnen werken om de situatie te classificeren. Te beginnen met de methode.”

Bepaalt de situatie welke methode geoorloofd is?

“Ik stel het me als volgt voor. Stel er komt een melding van ratten of muizen in een supermarkt. In dit geval is de urgentie om te bestrijden hoog, vanwege de voedselveiligheid. De keuze kan vallen op een methode die misschien niet het diervriendelijkst is, maar die het probleem snel oplost. Gif inzetten is een optie, mits je daarna aan preventie werkt. Zit er een muis in iemands achtertuin, dan staat preventie voorop: voorkomen dat het dier het huis binnen kan komen. Voor particulieren is het sowieso sinds 2023 verboden om gif te gebruiken. Erg dieronvriendelijk. ”

Het liefste zouden we voorkomen dat ratten en muizen in groten getale over de straten rennen.

“Zeker! Preventie is het allerbelangrijkst en dat hebben we zelf in de hand. Dicht de kieren en gaten van je woning zodat ratten niet binnen kunnen komen. Laat geen voedselresten slingeren op kantoor, op straat of in stadsparken. Door onze eigen rol in het stadse ecosysteem te bekijken, kunnen we voorkomen dat er een conflict ontstaat tussen mens en dier. En dan hoeven we niet telkens in te grijpen met dodelijke methoden met impact op het dierenwelzijn.”

Wat doe je wanneer er een muizenfamilie in je huis zou intrekken?

“O nee... Daar zou ik heel erg van balen. Het is een teken dat mijn huis niet muisproof is. Zou het één bosmuis zijn die van buiten naar binnen is gekropen, dan zou ik hem vangen met een kooitje en buiten zetten. Gaat het om een hele familie huismuizen die al binnen is, is het kiezen tussen kwaden. Elke methode heeft impact op de dieren. Dan zou ik denk ik toch klemmen zetten, onder de voorwaarde dat ik eerst voorkom dat er opnieuw muizen binnen kunnen komen. Dus roosters plaatsen voor ventilatie-openingen, kieren en gaten dichten. Liever zou ik de hele familie vangen en naar een geschikte plek of muizenopvang verhuizen.”

Je bent niet per definitie tegen het doden van dieren?

“Uit idealisme en vanuit mijn bril als bemiddelaar, ben ik ertegen. Wie zijn wij om een dier dood te maken? Doden lost bovendien het conflict tussen mens en dier niet op. Maar ik realiseer me ook dat er een realiteit is, dat er noodsituaties kunnen ontstaan. Wat ga je doen als je honderd muizen of ratten in je huis hebt die aan de elektrische bekabeling knagen en kortsluiting veroorzaken?”