Naar de content

Kennis van zaken als splijtzwam

Amerikanen zijn het meer oneens over wetenschap naarmate ze er meer van weten

Screenshot uit DWDD, Vara

De kloof die gaapt tussen progressieven en conservatieven op het gebied van gentech of klimaatverandering is wijder naarmate mensen hoger opgeleid zijn en meer van wetenschap weten. Het idee dat controversieel onderzoek acceptabeler wordt door het beter uit te leggen, klopt dus niet, althans niet in de Verenigde Staten.

Hoewel discussies op Facebook en verhalen in de media vaak anders doen vermoeden, heeft het brede publiek nog steeds groot vertrouwen in de wetenschap, zowel in Nederland als andere Europese landen. Dat wordt regelmatig onderzocht door middel van enquêtes.

In een onderzoek uit 2015 door het Rathenau Instituut, waarin Nederlanders hun vertrouwen in acht instituties een rapportcijfer van 1 tot 10 mochten geven, gaf driekwart van de ondervraagden de wetenschap minstens een 7. Daarmee eindigde ‘de wetenschap’ bovenaan, op de voet gevolgd door de rechtspraak.

Onderaan bungelden de Tweede Kamer, de regering en grote ondernemingen. In 2012 was de ranglijst hetzelfde, en het vertrouwen in wetenschap net zo groot. Alleen de politiek en grote ondernemingen hebben sinds 2012 duidelijk aan vertrouwen verloren. Het onderzoek zal trouwens in 2018 opnieuw herhaald worden.

Vaccinaties

Niettemin zijn er zorgen. De laatste jaren wordt op internet veel geageerd tegen vaccinaties, waarbij antivaxxers dankbaar gebruikmaken van ‘alternatieve feiten’. De vaccinatiegraad in Nederland is vergeleken met andere Europese landen nog heel hoog, maar neemt de laatste jaren wel af. Behalve een kleine, traditionele minderheid van religieuze vaccinatie-weigeraars, is een nieuwe groep weigeraars in opkomst: hoogopgeleide ouders die zichzelf ‘kritisch’ vinden, maar die de wetenschappelijke informatie over nut en noodzaak van vaccinaties afwijzen.

De gebruikelijke reactie binnen de wetenschap is zelfonderzoek: Hoe kunnen we het nog duidelijker uitleggen, zodat de mensen het wel begrijpen en ze dus wel doen wat goed voor ze is? Maar het hele idee dat afwijzing van wetenschappelijke standpunten berust op een gebrek aan kennis wordt ondergraven door een Amerikaans onderzoek dat deze week in vakblad PNAS verscheen.

Het effect van meer opleiding of meer kennis van zaken op de acceptatie van stamcelonderzoek is bij mensen die zichzelf als zeer conservatief zien (paarse lijn) tegengesteld aan het effect bij zeer progressieven (zwarte lijn). Politiek gematigden (blauw, rood, groen) zitten daar tussenin. Verticaal staat uitgezet hoe negatief of positief men over een kwestie denkt.

Drummond, Fischhoff, PNAS

Twee onderzoekers van Carnegy Mellon University, Pittsburgh, heranalyseerden gegevens uit de General Social Survey, een periodieke enquête onder tienduizenden Amerikanen. Daarin is de respondenten onder meer gevraagd hoe ze dachten over controversiële onderwerpen als klimaatverandering, stamcelonderzoek, genetisch gemodificeerd voedsel en nanotechnologie.

Wetenschappelijke basiskennis

De heranalyse hield in dat de opvattingen over deze onderwerpen werden uitgesplitst, zowel naar opleidingsniveau als politieke voorkeur. Een deel van de respondenten had zelfs een test gedaan om hun scientific literacy, ‘wetenschappelijke basiskennis’, vast te stellen.

Als je ervan uitgaat dat hoogopgeleiden meer van wetenschap weten dan laagopgeleiden, en als het waar is dat meer kennis leidt tot meer acceptatie, zou je verwachten dat de acceptatie van wetenschappelijke resultaten toeneemt met het opleidingsniveau (en met de score op scientific literacy).

Maar dat bleek alleen te gelden voor mensen die zichzelf als progressief (liberal in de VS) omschreven. Voor zelfverklaarde conservatieven werkt het net omgekeerd: hoe beter opgeleid en op de hoogte, hoe afwijzender ze tegen de wetenschap staan op in de VS ‘gevoelige’ onderwerpen als stamcel-onderzoek, de realiteit van de Oerknal, menselijke evolutie en klimaatverandering.

Anders gezegd: laagopgeleiden denken ongeacht hun politieke voorkeur tamelijk neutraal over deze onderwerpen, terwijl onder hoogopgeleiden de meningen uiteenlopen van volledige acceptatie door ‘links’ tot volledige afwijzing door ‘rechts’.

Genetisch gemodificeerd voedsel is in de VS veel minder controversieel dan in Europa. Amerikanen denken hier vrij neutraal over, vrijwel ongeacht hun politieke kleur of opleidingsniveau. Alleen scientific literacy (testscore op wetenschappelijke feitenkennis) is voorspellend voor de acceptatie van GM-voedsel.

Drummond, Fischhoff, PNAS

Kentering

Kennis als splijtzwam, werkt dat in Nederland ook zo? In het Rathenau-onderzoek zijn de resultaten niet op dezelfde manier uitgesplitst als in het PNAS-onderzoek, zodat we het strikt genomen niet weten. Maar volgens Jos de Jonge, auteur van het Rathenau-rapport, is de situatie in de VS echt anders: “Het probleem dat de Amerikanen hebben met het vertrouwen in de wetenschap zit aan de uiterst rechtse kant van de Republikeinse partij. Daar zie je vanaf de jaren negentig een kentering optreden, vooral wat betreft klimaatverandering.”

In Nederland blijkt volgens De Jonge uit soortgelijk onderzoek een breed gedragen vertrouwen in de wetenschap, van Groen Links tot VVD. Alleen PVV- en SP-stemmers hebben daar minder vertrouwen in, maar die hebben in alle instituties minder vertrouwen dan de rest van het politieke spectrum.

En dan is er nog een extreem wantrouwende minderheid. De Jonge: “Ook in Nederland lijdt een paar procent van de bevolking aan paranoia. Die geloven in allerlei complotten, zoals dat 9/11 door de Amerikaanse regering zelf is opgezet, of dat je met een vaccinatie een chip ingeplant krijgt. Daar kun je je als wetenschapper niet tegen wapenen.”

In de VS kun je als _main stream_-politicus verkondigen dat de aarde niet opwarmt, dat die 6000 jaar geleden in zes dagen geschapen is, en dat de evolutietheorie niet geldt voor mensen. In de Nederlandse politiek is Geert Wilders de enige prominente klimaatscepticus, maar zelfs hij maakt daarvan geen politiek speerpunt (al wil hij wel de subsidie voor het KNMI schrappen). De Jonge: “Het is volstrekt helder dat de wetenschap in de VS een zware tijd doormaakt. Maar het probleem dat ze in de VS hebben, dat hebben we hier niet.”

Bronnen:

Caitlin Drummond, Baruch Fischhoff, Individuals with greater science literacy and education have more polarized beliefs on controversial science topics, PNAS, 21 augustus 2017

Download hier het rapport van het Rathenau Instituut over vertrouwen in de wetenschap.

ReactiesReageer