Kan dit kabinet genoeg koolstofdioxide laten verdwijnen?

Fier steekt het Nederlandse gasproductieplatform K12-B boven de golven van de Noordzee uit, ruim 70 kilometer ten noordwesten van Den Helder. Het is niet de grootte van dit platform dat indruk maakt. In 2004 had K12-B een wereldprimeur: het was het eerste gasveld ter wereld waarbij koolstofdioxide dat met het gas omhoog werd gepompt (zo’n dertien procent van het totaal), werd gescheiden en direct weer terug het gasveld in ging. Sinds het begin van de operatie is er zo ongeveer 115 duizend ton CO₂ de bodem ingegaan en opgeborgen op een diepte van vier kilometer.

Daarvoor ging het broeikasgas gewoon de lucht in. En dat terwijl we zo graag van al die uitstoot afkomen. In het klimaatakkoord van Parijs kwam een groot deel van de landen in de wereld overeen om de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met veertig procent terug te dringen ten opzichte van het niveau van 1990. Ook Nederland moet flink aan de bak. De totale uitstoot van CO₂ door de industrie, elektriciteitscentrales, het verkeer en de huishoudens bedroeg in 2016 167 miljoen ton. Het regeerakkoord voorziet een reductie van 56 miljoen ton koolstofdioxide (per jaar) in 2030, en ruim een derde van die besparing komt van opslag van het broeikasgas, in lege gas- en olievelden, zoals K12-B.

Maar hebben we de techniek en de capaciteit om tegen 2030 twaalf procent van onze koolstofdioxide onder de grond weg te stoppen? Grote opslagprojecten in Nederland werden de afgelopen jaren stilgelegd vanwege bezwaren van omwonenden of het terugtrekken van commerciële partijen. K12-B is nu het enige Nederlandse opslagproject, maar er gaat een verwaarloosbare fractie van onze totale uitstoot in. Hoe laten we onze broeikasgassen verdwijnen?

Nadat het gas is ontdaan van water (om corrosie van pijpleidingen tegen te gaan) ontstaat er een betrekkelijk zuiver gas van CO₂ dat naar de opslagplek kan. Eenmaal bij de opslag gaat het koolstofdioxide onder hoge druk het lege gas- of olieveld in.

Als het lege gasveld (weer) vol is kan de ‘dop’ erop, een meerdere malen uitgevoerde afsluiting van beton. Weten we dan zeker dat het CO₂ voorgoed in het reservoir blijft? “Van een gasveld weet je eigenlijk dat het luchtdicht is, anders had het gas er nooit miljoenen jaren in gezeten”, zegt Robert Hack, onderzoeker van de Universiteit Twente die in meerdere adviescommissies voor de overheid zat voor verschillende CO₂-opslagprojecten. “Toch wordt de druk in de opslag gemonitord, zodat we zeker weten dat er niets ontsnapt. Zo’n systeem is van belang als de opslag in de buurt van bebouwing is.”

Mislukte pogingen tot opslag

Hack doelt op een CCS-project dat uiteindelijk nooit van de grond kwam. Het plan was al bijna in kannen en kruiken: vanaf 2011 zou in twee lege gasvelden bij Barendrecht (onder de rook van Rotterdam) zo’n 300 duizend ton koolstofdioxide per jaar worden opgeslagen. Dat gas was rechtstreek afkomstig van raffinaderijen in Pernis, vijftien kilometer verderop. Het zou een mooie demonstratie van de techniek worden, andere projecten konden volgen.

Alleen: enkele kilometers boven de twee bijna lege gasvelden liggen delen van Barendrecht. Ondanks onderzoeken en rapportages die stelden dat de opslag van CO₂ er veilig kon (of in ieder geval voldeed aan de Nederlandse normen voor de veiligheid), waren bewoners en later ook milieu-organisaties er niet gerust op. Er heerste angst voor het lekken van het gasveld en een grote verstikkende CO₂-wolk die als een deken over de woonwijk kwam te liggen. Een onwaarschijnlijk scenario volgens experts, maar door het aanhoudende protest trok toenmalig minister Maxime Verhagen de stekker definitief uit het project.

Ook een ander project in de buurt van Rotterdam zit in zwaar weer: ROAD, dat staat voor Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject. Volgens de beschrijving op de website ‘een van de eerste projecten die de gehele keten van CO₂-afvang, -transport en -opslag op grote schaal realiseert.’ De bedoeling is dat van een relatief nieuwe kolencentrale op de Maasvlakte de uitstoot wordt gezuiverd en dat het koolstofdioxide – een behoorlijke 1,1 miljoen ton per jaar – naar een leeg gasveld op zo’n twintig kilometer voor de kust onder de Noordzee gaat. De kolencentrale zou zo relatief ‘schoon’ worden.

Volgens Kramer zijn er verschillende manieren om de techniek te bekostigen. Injectie van koolstofdioxide in een bijna leeg gas- of olieveld kan tot extra gasproductie leiden, doordat de druk in het gasveld weer omhoog gaat. “Verder kun je werken met subsidies, zoals nu vaak gebeurt, of je zorgt ervoor dat bedrijven moeten betalen op het moment dat ze CO₂ uitstoten – als je het niet doet bespaar je geld”, zegt hij. “Zeg dat het vangen en opslaan van koolstofdioxide ongeveer vijftig euro per ton kost. De ‘prijs’ van CO₂-uitstoot moet in die orde liggen.”

Kramer pleit voor een ‘afrekensysteem’ dat internationaal, om te beginnen in Europa, geregeld wordt. “De industrie gaat dit niet vrijwillig doen, er moet een prikkel zijn”, zegt hij. “Tegelijkertijd wil je voorkomen dat bedrijven weglopen naar andere landen, daarom moet het internationaal aangepakt worden. Er ligt nog geen plan van aanpak op tafel, maar ik geloof wel dat steeds meer mensen het nut van zo’n systeem inzien.”