Jonge ganzen in vervuild poolgebied zijn rustelozer

Jonge brandganzen (Branta leucopsis) die grazen op vervuilde grond in het poolgebied, reageren anders in een stressvolle situatie dan soortgenoten die in een schoon gebied leven. Toen een internationaal team van biologen de jongen isoleerde van hun familie, reageerden deze paniekeriger. Ook maakten ze meer stresshormoon aan. Dat rapporteren hoogleraar evolutionaire ecologie Jan Komdeur van de Rijksuniversiteit Groningen en collega’s uit Wageningen, Wenen en Leipzig in Proceedings of the Royal Society B.

Met dit experiment, uitgevoerd op het eiland Spitsbergen in de Noordelijke IJszee, geven zij meer inzicht in de impact van milieuvervuiling op wilde dieren. Sporen van zware metalen beïnvloeden zowel de fysiologie (de aanmaak van het stresshormoon cortisol) als de reactie van brandganzen op een stressvolle situatie.

Verlaten kolenmijn

In 1962 sloot nabij het Noorse dorpje Ny-Ålesund op Spitsbergen een kolenmijn, vanwege meerdere ongelukken en explosies waarbij arbeiders omkwamen. De omgeving rond het dorpje werd gesaneerd, maar het verlaten mijngebied werd vuil achtergelaten. “We weten dat er in de bodem en in de planten die daar groeien significant meer kwik zit dan in een schoon gebied”, zegt onderzoeksleider Komdeur. Het zijn relatief lage, maar meetbare hoeveelheden.

Ondertussen hielden de onderzoekers tekenen bij van gestrest gedrag, zoals ‘opkijken’ (een maat voor waakzaamheid) en pogingen om te ontsnappen. Bij de ‘rugtest’ maten ze hoe lang het duurde voor de dieren zichzelf weer rechtop zetten. Hoe eerder ze dat doen, hoe gestresster ze zijn. Verder verzamelden ze van ieder jong uitwerpselen, voor en na de tests, om daarin cortisol te meten.

Rusteloos

Gedroegen de ‘vieze’ ganzen zich anders? Niet in de rugtest. De blootgestelde groep kwam even snel overeind als de controlegroep. In de andere tests waren de verschillen des te opvallender. Vervuilde ganzen keken vaker op en deden meer pogingen uit hun hok te springen of weg te lopen bij de groep. Al met al gedroegen gansjes die op schone grond opgroeiden zich een stuk kalmer. Dieren in de blootgestelde groep maakten tijdens de tests ook meer cortisol aan.

Kennelijk is de vervuiling, van meer dan vijftig jaren terug, genoeg om de kuikens gevoeliger te maken voor stress. “Na drie weken zien we al zulke grote verschillen tussen de groepen”, aldus Komdeur. “Wat als ze daar maanden of jaren zouden leven?” Rond Ny-Ålesund leven ganzenfamilies die daar altijd grazen. Die populatie wordt momenteel onderzocht.

De vraag is hoe erg het is dat blootgestelde kuikens rustelozer zijn. Hebben zij minder kans om te overleven? Krijgen ze minder nakomelingen? De langetermijneffecten van vervuiling zijn nu nog onduidelijk, schrijft het team in de publicatie. Je zou de ganzen langer moeten volgen. Komdeur kan wel speculeren: “We zien dat blootgestelde ganzen minder geneigd zijn om in de groep te blijven, terwijl dat belangrijk is voor overleving. Als de ene gans eet, kan de ander de wacht houden. Waken voor poolvossen en grazen gaat niet samen.”