Jij en de rechtsorde (1):

Natuurlijk zijn er allerlei keuzes die je zelf mag maken. Je kiest waarschijnlijk zelf wat voor kleding je draagt en welke hobby’s je beoefent. Zo kies je een eigen stijl en ontwikkel je jezelf naar eigen inzicht. Als je gaat studeren, kies je een studierichting die past bij het leven dat je wilt leiden. Wil je graag financiële zekerheid, dan maak je wellicht een andere keuze dan iemand die minder geeft om stabiliteit of materiële welvaart. En als je graag mensen helpt, dan maak je wellicht weer een andere keuze dan iemand die liever snapt hoe ingewikkelde systemen werken.

In de politieke filosofie wordt ook wel gezegd dat je een eigen opvatting over het goede leven kan ontwikkelen en praktiseren. Wanneer we zeggen dat we in een liberale samenleving wonen, dan bedoelen we vaak dat de overheid ruimte laat aan mensen om hun leven naar eigen inzicht in te richten, of soms ook dat ze mogelijkheden moet bieden. Die ruimte voor eigen keuzes noemen we ook wel de privésfeer.

Ook onze rechten en vrijheden ondersteunen bepaalde keuzes met oog op een maatschappelijk belang, ditmaal onze democratische samenleving. Denk bijvoorbeeld aan de politieke stem, de religieuze overtuiging, de persvrijheid, de privacy, de vrije beroepskeuze, de sociale zekerheid, en de volksgezondheid. Deze zaken worden beschermd door de Nederlandse Grondwet. Mocht jij dus wel van breien houden en een hekel hebben aan de Telegraaf, dan is dat prima, maar je wordt hier door de staat niet in gesteund. Je zal van DUO geen lening krijgen voor een breiklasje, en ook moeten dulden dat de Telegraaf bij een groot deel van de bevolking op de mat ligt (tenzij je iedereen van jouw gelijk kan overtuigen…).

Hoe beslissen we welke keuzes het recht beschermd of juist beperkt? Mag de overheid bijvoorbeeld ingrijpen om ervoor te zorgen dat religieuze voorschriften kunnen worden nageleefd, of zijn dat slechts persoonlijke zaken? Echte overeenstemming is hier volgens mij niet over te bereiken: atheïsten zien religieuze voorschriften als irrationeel of zelfs als verziekend, terwijl theïsten logischerwijs de ruimte willen om ze na te leven.

De Winkeltijdenwet van 1996 laat het aan gemeenteraden om te bepalen of de winkels open mogen op zondag. Zo ook mag het luiden van de kerkklok op gemeenteniveau worden beperkt, aldus de Raad van State naar aanleiding van een Tilburgse verordening. Dit is een manier om ervoor te zorgen dat het gros van de mensen zich thuis voelt in eigen stad of dorp: op zondag winkelen of juist tweemaal onder klokgelui naar de kerk.

Zo zien we dat deze beslissingen via onze democratische wegen worden genomen, ook al voelen ze soms heel persoonlijk. Soms biedt het uitkomst om zaken op gemeenteniveau te regelen. Als je een keuze hebt over de keuzes die het recht toelaat of steunt, dan is het toch vooral als burger, samen met anderen. Maar is dit altijd zo? Kijk uit naar deel 2 van deze blog!