'Je krijgt niet vaak de kans om een rivier uit te lepelen'

Met vijftig man

Veelvuldig kwam in het nieuws dat het aanleggen van de metrotunnels niet van een leien dakje liep. De werkelijkheid was een stuk weerbarstiger dan de tekentafel. Dit had ook gevolgen voor de archeologen. “De archeologie moest geïntegreerd worden in het bouwproces. Elke dag als ik de bouwput in kwam kon mijn planning weer helemaal omgegooid worden. We moesten dus voortdurend improviseren en ons aanpassen.”

Gawronski werkte met een vast team van vijftien man en daaromheen nog honderd extra archeologen, experts, studenten en vrijwilligers. De graafmachines werden niet stilgelegd zodat de archeologen alles eens rustig konden bekijken en onderzoeken. “We hadden weinig tijd en werkten soms met wel vijftig man tegelijk om de planning te halen.”

“De oudste vondsten zijn van 2400 v.Chr. en bestaan uit werktuigen van steen en bot en scherven van aardewerk. Op de locatie van het huidige Maison de Bonneterie aan het Rokin stond een boerderij van een familie die daar bepaalde seizoenen woonde. Deze bewoning is niet eerder aangetoond, dit is echt nieuwe kennis. Uit de vondsten blijkt dat dit geen incident was. De seizoensbewoning continueerde tot aan de twaalfde eeuw.” De Amstelmonding was tot die tijd nat en drassig en niet het hele seizoen te bewonen, in tegenstelling tot de omgeving.

Overstromingen in de twaalfde eeuw zorgde voor een ander landschap. De Amstelmonding verbreedde en het IJ werd een zeearm van de Zuiderzee (nu IJsselmeer). De perfecte plek voor scheepvaartverbindingen richting de Noordzee en verder. “Binnen enkele jaren na de grote overstroming van 1170 vormden bewoners uit de omgeving op deze nieuwe plek een dorp. Van meet af aan was het een centrum van handelaren en ambachtslui, wat de essentie van Amsterdam is. Er zijn genoeg oudere steden in Nederland maar Amsterdam versloeg iedereen. Toen al een stad van jonge honden”, aldus Gawronski.

Voor het publiek

De rivier De Amstel speelt de hoofdrol in dit archeologische project, niet de diepte van de bouwputten of de massaliteit en complexiteit van de vondsten, hoe uitzonderlijk die aspecten ook zijn. Bouwplaatsen bevinden zich over het algemeen op land, in de stad. Nu was er de mogelijkheid om de rivierbodem en de verzonken resten te onderzoeken. “Waterwegen hebben een eigen onderzoeksdynamiek en je krijgt niet vaak de kans om een rivier uit te lepelen. Dat we De Amstel een stem hebben kunnen geven vind ik het mooist.”

De vondsten verdwijnen niet achter slot en grendel, maar blijven toegankelijk voor het publiek en onderzoekers. Alles is genoteerd in een openbaar toegankelijke database, er is de papieren catalogus Spul en de website Below the surface Amsterdam en vitrines met een selectie van de vondsten. “Het idee hierachter was om iets met die idiote massa aan vondsten te doen, ze te laten zien aan Amsterdammers en bezoekers. En dat moest bij het Rokin omdat dit de enige halte in het hart van de stad.”

De voorwerpen zijn geordend per thema maar bij de vitrines is verder geen tekst of context te vinden. Geïnteresseerden kunnen uitleg over de thema’s vinden op de website. Hier staan ook korte verhalen achter uitgelichte voorwerpen op, die nog steeds worden aangevuld door de archeologen. Interactief is het maken van je eigen online vitrine, met voorwerpen uit de database. “Binnen drie weken hadden mensen al meer dan 1500 vitrines gemaakt. En dit enthousiasme komt niet alleen uit de stad, nee, heel de wereld doet mee. Spanje, Rusland, China, Zuid-Amerika, noem het maar op. Mensen realiseren zich hoe bijzonder het is dat zoveel culturele informatie openbaar en toegankelijk is gemaakt.”