Je geld of je leven?

Politici staan voor moeilijke keuzes tijdens de coronapandemie. Wanneer moeten ze extra maatregelen nemen en wanneer juist versoepelen? In de talkshows lijkt het vaak een duidelijk (maar duivels) dilemma: te weinig regelgeving kost mensenlevens, te veel regelgeving kost banen en geld. Er moet dus gekozen worden tussen volksgezondheid en economie.

Maar is dat wel zo? NEMO Kennislink sprak met gezondheidseconoom Xander Koolman van de Vrije Universiteit Amsterdam, hoogleraar economie en overheidsfinanciën Bas Jacobs van de Erasmus School of Economics in Rotterdam en senior econoom Nora Neuteboom van het economisch bureau van ABN AMRO, en ontdekte dat het toch wat ingewikkelder ligt.

Strenge maatregelen zijn gunstig voor de volksgezondheid maar slecht voor de economie. Logisch, toch?

Dat valt te bezien. Dat het aantal coronaslachtoffers lager is bij strengere maatregelen is duidelijk. Dat strenge maatregelen op korte termijn schadelijk zijn voor de economie ook. “Dat zag je bijvoorbeeld in Italië, waar tijdens de eerste lockdown alles dicht ging, inclusief de industrie”, zegt Neuteboom. “Het heeft de Italianen een forse krimp opgeleverd.”

Maar ook als je geen maatregelen neemt, heeft het coronavirus economische impact. Het IMF (Internationaal Monetair Fonds) berekende dat ongeveer veertig procent van de economische schade wereldwijd niet is veroorzaakt door de maatregelen, maar door het virus zelf.

Neuteboom: “Mensen zijn bang, blijven thuis, en geven dus geen geld uit. Dat zagen we ook bij de tweede opleving van het virus. Het aantal bezoekers in de musea was bijvoorbeeld al voor ze de deuren moesten sluiten flink teruggelopen.”

Over de effecten op de langere termijn bestaan verschillende visies: Sommige economen denken dat de economie snel opkrabbelt als de samenleving na een lockdown weer opengaat, anderen denken dat de economische terugslag tot permanente of langdurige schade zal leiden. “Dat zie je vaak bij recessies”, vertelt Jacobs. “Als de economie hapert, loopt de werkloosheid op en gaan bedrijven failliet. Dat leidt tot verlies aan kennis, vaardigheden, technologie en kapitaal.”

Wie gelijk heeft moet nog blijken. Jacobs: “Economen die heel stellig één bepaalde visie kiezen, moet je wantrouwen. Niemand weet nog zeker hoe de economie uiteindelijk op de coronamaatregelen reageert.”

Zijn daar geen studies naar gedaan?

Nou ja, er zijn wel wat gegevens, maar alleen van het effect dat de eerste golf heeft gehad. Elk land reageerde in februari een beetje anders, dat maakt het mogelijk verschillende strategieën te vergelijken. “Er kwam plotseling een volstrekt onbekend virus op ons af”, verklaart Koolman de verschillen tussen de landen. “Niemand wist hoe besmettelijk het virus was en hoeveel slachtoffers het zou maken, maar dat bepaalt wel hoe je het beste kan reageren.”

In Engeland liet men het virus in eerste instantie gewoon rondwaren. Andere landen, zoals Taiwan, zetten onmiddellijk in op indammen – dus het zo laag mogelijk houden van het aantal besmettingen. Na afloop van de eerste golf bleek dat landen die laat ingrepen niet alleen meer zieken en doden te betreuren hadden, maar ook een grotere krimp van de economie. Snel indammen leek dus beter voor zowel de volksgezondheid als de economie.

Ah. En de andere twee experts? Wat is hun advies?

Volgens Jacobs is de belangrijkste vraag welke maatregelen de meeste gezondheidswinst per uitgegeven euro bieden. Daarmee komen we door de crisis met zo weinig mogelijk schade voor zowel de economie als de gezondheid. Jacobs: “Lockdowns scoren dan laag. Die kosten extreem veel geld voor een beperkte gezondheidswinst.” Jacobs ziet er meer in om iedereen zo veel mogelijk te testen, de basisregels aan te houden, en risicogroepen extra te beschermen. “Dan kunnen we de economie openen zonder al te veel gezondheidsrisico’s.”

Neuteboom is juist van mening dat je economie en gezondheid niet kan afwegen. Economische analyses laten weliswaar zien dat de maatschappelijke kosten van de huidige coronamaatregelen hoger zijn dan de baten, maar dat zou in haar ogen niet leidend mogen zijn. “Het gaat ook om het gevoel van rechtvaardigheid en veiligheid. Een overvolle IC waardoor een persoon wordt geweigerd en daardoor overlijdt, weegt in de analyses niet op tegen het sluiten van alle horeca in Nederland, maar dat voelt anders als het jouw familielid betreft.”

Wat we in elk geval moeten voorkomen, is dat we van golf naar golf gaan jojo-en, zegt Jacobs. “Dat is echt desastreus voor de economie.” Zijn belangrijkste oproep aan de politiek zou zijn: denk na over een coronastrategie voordat je weer voor voldongen feiten staat. Maak de keuzes op tijd, zoals met de routekaart nu wordt geprobeerd. “Wat we nodig hebben is consistent en duidelijk beleid, dat lang is vol te houden en bestand is tegen het onvermogen van de mens.”

Neuteboom: “En als alles achter de rug is, en we de economie weer opstarten, zouden ondernemers die failliet zijn gegaan de kans moeten krijgen opnieuw te beginnen in een andere sector. Mij lijkt het goed om mensen die dat willen om te scholen naar het soort werk waar nog steeds een arbeidstekort is, zoals de IT, zorg of techniek. Never waste a good crisis…”