Is winterzwemmen echt zo goed voor je gezondheid?

Is kou goed voor je? In de slipstream van kougoeroe Wim Hof doen influencers op TikTok en Instagram allerlei gezondheidsclaims over kou. Ze vertellen je bijvoorbeeld dat je immuunsysteem ervan opkikkert. Spieren herstellen sneller, gaat het gerucht, en kou zou je mentale gezondheid verbeteren. In een eerder artikel concludeerde NEMO Kennislink al eens dat gedegen onderbouwing voor zulke beweringen ontbreekt. Hoe zit het met zwemmen? Kun je beter in winters natuurwater zwemmen dan in het zwembad?

Ook Wouter van Marken Lichtenbelt, hoogleraar ecologische energetica en gezondheid aan Maastricht University, ziet geen bewijs voor de veronderstelde gezondheidseffecten van het ijsbad à la Wim Hof. Maar een afdaling in een dompelbad is wat anders dan een training van een uur in koud water. Heeft dat gezondheidsvoordelen ten opzichte van het comfort van een zwembad? “Er zijn geen studies die precies dat onderzocht hebben. Maar we hebben aanwijzingen dat het gezonder kan zijn.”

Milde kou, betere verbranding

In een experiment stelde de onderzoeker proefpersonen bloot aan milde kou, in een kamer met een wat frisse temperatuur. Daar brachten ze elke dag een aantal uur door. In een andere studie kregen deelnemers een speciaal pak aan. Het koelde de proefpersonen zo ver af dat ze begonnen te rillen. Een uur per dag, tien dagen lang. “We zagen goede effecten op de suikerhuishouding en uiteindelijk ook op de vethuishouding.” In beide studies, en met name de rilproef, sprongen de lichamen van de proefpersonen beter om met de voedingsstoffen, wat gunstig kan uitpakken voor hun gezondheid. Wil je hetzelfde bereiken met winterse zwemsessies, dan zal je een paar keer per week moeten plonzen, vermoedt Van Marken Lichtenbelt.

Er zijn inderdaad geen studies die zwembadzwemmers vergelijken met winterzwemmers, beaamt Heather Massey. Als onderzoeker van het Extreme Environments Laboratory van de University of Portsmouth doet zij onderzoek naar onze fysiologie onder extreme omstandigheden, waaronder kou. Die trotseert ze zelf ook. “Ik ben al bijna mijn hele leven een enthousiaste buitenzwemmer.” Massey zwom vijf keer het Kanaal over, tussen Engeland en Frankrijk.

De studies die er zijn onder winterzwemmers, zijn kleinschalig en vaak gebaseerd op verklaringen van individuele liefhebbers, vertelt Massey. Ze melden bijvoorbeeld dat ze minder last hebben van pijn of van de verschijnselen van de menopauze. “En in een kleine studie onder tien mensen verbeterde de bloeddruk een beetje.” Voor harde conclusies over bijvoorbeeld een betere afweer is het nog te vroeg.

Frisse uitdaging

Dat winterzwemmers zich beter voelen door hun hobby, komt niet noodzakelijk door de kou, legt Massey uit. Om te beginnen doen de sporters simpelweg iets wat ze leuk vinden. Het helpt ook dat de zwemmers buiten zijn. “We weten dat buiten zijn in de natuur, of zelfs al het zien van een afbeelding van natuur, ervoor zorgt dat mensen zich fijner voelen.” Daarnaast maken de sporters hun meters doorgaans in groepen. “Je hebt interactie met andere mensen, die dezelfde interesse hebben.” Onderdeel zijn van een groep gelijkgestemden geeft ons een goed gevoel. Wat de kou wel toevoegt, zegt Massey, is een uitdaging. En uitdagingen aangaan, daar gaan veel mensen goed op. Behaal je je doel, dan kan je zelfvertrouwen een boost krijgen.

Zere neus

Tijdens het zwemmen kan alsnog narigheid optreden. Bij vasospasmen trekken bloedvaten in de huid zich samen. “Vooral bij je neus en in je handen en voeten, het kan erg pijnlijk zijn”, vertelt Massey. Daarnaast noemt ze de non freezing cold injuries: je hebt nog net geen echte bevriezingsverschijnselen, maar het komt in de buurt. “Er stroomt te weinig bloed door de huid. Je huid kan gevoelloos worden of je krijgt juist extreme pijn. Of zwellingen.”

Wie zwemt in zeewater, kan daadwerkelijk bevriezingsverschijnselen krijgen. “Doordat het zout is, bevriest het water pas wanneer het kouder is dan nul graden”, legt Massey uit. Ons lichaam heeft de strijd tegen de kou dan al verloren. Als laatste noemt ze longoedeem. Hoe het komt, is niet helemaal helder. Maar het komt voor onder winterzwemmers dat lichaamsvloeistof de longen in loopt. “Het kan komen doordat de bloeddruk te hoog oploopt. Een andere mogelijke verklaring zijn wetsuits die te strak zitten.”

Aan de diarree

Na afloop van de training kun je ook nog vervelende effecten krijgen. Door de lange tijd in het water kan het zijn dat je lichaamstemperatuur gedaald is. Stop je met zwemmen, dan maken je spieren minder warmte aan en koel je nog verder af, hoewel je al het water uit bent. Ach ja, en dan zijn er bijvoorbeeld nog diarree en andere narigheid, door het zwemmen in vervuild water. “Het wordt niet goed bijgehouden, maar het komt voor.” Bijvoorbeeld na een periode met veel regen. Wanneer de rioolwaterzuiveringsinstallaties de aanvoer van water niet aankunnen, lozen ze op open water. Gevolg: een niet zo frisse duik.

Daar staat tegenover dat sommige mensen juist niet tegen het chloor kunnen dat zwembaden gebruiken. Dan is natuurwater een aantrekkelijk alternatief. “De grootste winst is dat je zwemt”, zegt Van Marken Lichtenbelt. Bewegen is goed voor ons, en wie zwemt, beweegt het hele lijf. Of je het nou binnen doet of buiten.