Naar de content

Is neusspray echt verslavend?

Zwart-wit foto van een man met een snor die neusspray spuit in zijn neus.
Zwart-wit foto van een man met een snor die neusspray spuit in zijn neus.
Flickr.com, Andraes Nillson

Volgens Nederlandse KNO-artsen zijn tienduizenden tot honderdduizenden mensen in Nederland verslaafd aan neussprays. Het gaat hierbij om de afhankelijkheid van het stofje xylometazoline dat onder andere in Otrivin voorkomt. Verslaafd zijn aan een neusspray, wat houdt dat eigenlijk precies in?

“Het begon met een verkoudheid”, vertelt Yessica, studente journalistiek. De nu 22-jarige studente maakte rond haar zestiende voor het eerst gebruik van neusspray. “Ik was ontzettend verkouden en gebruikte Otrivin om beter door mijn neus te kunnen ademen. Dat werkte buitengewoon goed en heel snel.” Hoewel ze wist dat ze de spray niet te lang mocht gebruiken, raakte ze er steeds afhankelijker van. “Het werd een soort gewoonte. Op een gegeven moment sprayde ik elke dag minimaal drie keer. Als ik uitging en ik vergat mijn neusspray dan fietste ik terug om het op te halen.”

Zwart-wit foto van een man met een snor die neusspray spuit in zijn neus.
Flickr.com, Andraes Nillson

Razendsnel

Otrivin, met de werkende stof xylometazoline, is een van de meest gebruikte neussprays in Nederland. Mensen gebruiken het om vrij door hun neus te kunnen ademen. Bijvoorbeeld omdat ze allergisch zijn of last hebben van een verkoudheid.

Bij een neusverstopping is het slijmvlies op de neusschelpen ontstoken en opgezwollen. Hierdoor maakt het in de neus veel meer slijm aan. De opgezwollen slijmvliezen bemoeilijken ademhaling door de neus. Xylometazoline vernauwt de bloedvaatjes in het neusslijmvlies zodat je weer vrijer ademt. Wytske Fokkens, hoofdonderzoeker otorinolaryngologie aan het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam, legt uit dat xylometazoline op adrenaline lijkt. “Het bindt met name op de zogeheten α-adrenerge-receptoren op de bloedvaten.” Dit stimuleert de bloedvaten om samen te trekken. Als er minder bloed in de bloedvaten zit, neemt dat minder ruimte in, waardoor het neusslijmvlies minder gezwollen is en je beter adem kan halen. Xylometazoline zorgt dus voor een gemakkelijkere ademhaling door de neus, maar geneest de verkoudheid niet.

Een diagram dat de anatomie van de neus toont.

Bij een verstopping van de neus zijn de neusschelpen (nasal conchae), en dan vooral de onderste neusschelp (inferior), opgezwollen. Door je neus ademen is daardoor lastig.

 Blausen.com staff

“Otrivin werkt razendsnel, binnen enkele minuten staat je neus open. Wat dat betreft is het fantastisch spul”, zegt Markus Oei, KNO-arts in het Flevoziekenhuis. Voor een korte verkoudheid kun je Otrivin dan ook prima gebruiken. Vooral als je een belangrijke presentatie hebt of om een andere reden even niet gehinderd wilt worden door je neusverstopping. Door die snelle en gerichte werking zijn er echter veel mensen die Otrivin langer dan vijf dagen gaan gebruiken.

En dan gebeurt er iets vreemds. De bloedvaten in het neusslijmvlies raken na een tijdje gewend aan het stofje xylometazoline. Wanneer toediening van de stof wordt gestaakt, moeten de bloedvaten weer wennen aan de afwezigheid waardoor ze weer verwijden. Het neusslijmvlies zwelt op. Dit zorgt opnieuw voor een verstopte neus, precies datgene waar je in eerste instantie vanaf probeerde te komen. En dus besluit je om weer te sprayen. Doe je dit niet, dan gaat je neus potdicht zitten. Oei legt uit dat mensen zo in een vicieuze cirkel terecht komen. “Ze raken gewend aan Otrivin wat kan uitmonden in een gevoel van afhankelijkheid of verslaving.” Yessica onderschrijft dit: “Ik kon echt niet meer zonder. Op mijn toppunt gebruikte ik ongeveer één flesje per vijf dagen.”

Otrivinisme

Bovenmatig gebruik van neussprays met daarin de stof xylometazoline wordt in de volksmond ook wel ‘Otrivinisme’ genoemd, naar het merk Otrivin. Dit merk is zonder recept verkrijgbaar bij de drogist en is dus een zogenaamd over-the-counter-product. Het probleem speelt zich niet alleen af in Nederland. Ook in Amerika, waar het merk Afrin met de vergelijkbaar werkzame stof oxymetazoline veel wordt gebruikt, zijn veel mensen verslaafd aan de spray. Daarmee raakt dit maatschappelijke probleem veel mensen.

Volgens Fokkens is het opmerkelijk te noemen dat Otrivin een over-the-counter-product is. “Er zijn meerdere reden om Otrivin in de apotheek te zetten, dan bijvoorbeeld een corticosteroïde neusspray die nu alleen op recept verkrijgbaar is. Die laatste is een veel veiliger middel.” Ze denkt dat het voor minder problemen zal zorgen als Otrivin alleen op recept verkrijgbaar is.

Markus Oei is het daar niet mee eens. “Het hoeft niet naar de apotheek, dat is onnodig. Wel moet er meer voorlichting komen, te weinig mensen lezen namelijk de bijsluiter.”

Novartis, het farmaceutische bedrijf dat Otrivin maakt, meldt dat Otrivin al meer dan vijftig jaar wordt gebruikt en dat ‘de veiligheid en werkzaamheid van xylometazoline als ontzwellend middel voor het neusslijmvlies goed bekend zijn’. Volgens hen is het belangrijk dat patiënten de bijsluiter lezen vóór ze Otrivin gebruiken en dat ze de doseringsinstructies, gebruiksfrequentie en behandelingsperiode respecteren.

Afkicken

Je kunt je afvragen of het zo erg is dat mensen iedere dag Otrivin gebruiken. Wytske Fokkens legt uit dat er wel degelijk negatieve consequenties verbonden zijn aan het langdurige gebruik van deze neusspray. “Er treedt schade op aan het neusslijmvlies. Je kunt dit vergelijken met een grote wond op de huid.” Het is zelfs mogelijk dat het epitheel binnen de neus volledig verdwijnt, vervolgt ze. Ondanks het feit dat dit weer kan herstellen, duurt het dan maanden voordat de neus weer ‘de oude’ is. Fokkens benadrukt daarom hoe lastig het is voor mensen om te stoppen met Otrivin. “De neus kan na het stoppen maandenlang dicht blijven zitten, wat het lastig maakt voor de patiënt om vol te houden.”

Dit is de structuurformule van xylometazoline.
Dit is de structuurformule van xylometazoline. Xylomethazoline is een decongestivum. Een decongestivum werkt vaatvernauwend, hierdoor is er minder doorbloeding van de slijmvliezen in de neus. En slinkt het slijmvlies. Wikimedia Commons

Om te kunnen stoppen is het volgens Markus Oei allereerst belangrijk op te merken waarom de gebruiker met Otrivin is gestart. Als dat een tijdelijke reden had, zoals een verkoudheid, dan zal na het afkicken van Otrivin het probleem over zijn. Gaat het om een blijvende oorzaak – zoals een allergie – dan zal ook na het stoppen met Otrivin de neusverstopping blijven bestaan.

Hoeveel verslaafden?

Het is lastig vast te stellen hoeveel otrivinisme patiënten er bestaan. Artsen discussiëren onderling over de aantallen. Het zou goed kunnen dat de patiënten die de huisartsen zien slechts het topje van de ijsberg zijn. Want waarom zou je met deze klacht naar de huisarts gaan? Het blijft dus moeilijk om te bepalen hoeveel mensen in Nederland daadwerkelijk last hebben van otrivinisme. Artsen schatten dat tussen de tienduizenden en honderdduizenden mensen verslaafd zijn.

Ook Fokkens benadrukt dat het van belang is om te weten waarom iemand überhaupt is begonnen met sprayen. Toch zal men als eerste stap moeten stoppen met Otrivin. “We laten mensen vaak per neusgat afkicken”, vertelt Fokkens. Ook zijn er middelen die de effecten kunnen verzachten. “Zo gebruiken we corticosteroïde neussprays, die de ontsteking kunnen remmen.”

“Eerst stoppen met Otrivin”, beaamt ook Oei, die net als Fokkens regelmatig met corticosteroïde neussprays werkt als mensen willen stoppen. “Als de verstopping daarna alsnog blijft bestaan, kunnen we kijken wat voor andere stappen we kunnen ondernemen.”

Yessica is inmiddels al vier maanden gestopt met fanatiek sprayen. “De eerste paar weken afkicken waren het heftigst. ‘s Nachts was ik echt benauwd, ik kon absoluut niet slapen omdat ik zo slecht kon ademen. Maar uiteindelijk lukte het me om te stoppen”, vertelt ze. De hardnekkigheid van het probleem komt echter aan het einde van het gesprek pijnlijk naar voren als ze vertelt dat ze vorige week verkouden is geworden. “Ja, ik heb toen inderdaad weer een paar keer gesprayd om soepel adem te kunnen halen.”

ReactiesReageer