De Amerikaanse president Donald Trump legde begin april zo ongeveer de hele wereld forse importheffingen op. Voor wetenschapper Tristan Kohl voelt het alsof de hele wereldeconomie sindsdien één groot wetenschappelijk experiment is geworden. Als expert in internationale handel en protectionisme zijn het interessante tijden. “Uiteraard kijken mijn collega’s en ik met veel interesse naar wat er gebeurt.”

De constante lage importtarieven hebben alles te maken met de General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) uit 1947, die onder meer door de VS werd ondertekend. De GATT is voorloper van de intergouvernementele Wereldhandelsorganisatie (WTO), waarvan bijna alle landen ter wereld inmiddels lid zijn. De WTO heeft tot doel om de handel voorspelbaar, eenvoudig en zo vrij mogelijk te maken. “Ieder land had kort na de oorlog last van hoge werkloosheid”, duidt Kohl. “Landen wilden een vrijer speelveld, waarmee handelsgrenzen werden opengebroken, met regels die dit proces sturen. Sindsdien ging het de wereld economisch aardig voor de wind; deelname aan de GATT en WTO haalde miljoenen mensen uit de armoede.”

Terugslaan

Het idee bij vrije internationale handel is dat elk land goed is in het produceren van bepaalde producten. Dit kan zijn doordat de expertise, fabrieken en grondstoffen aanwezig zijn, waardoor het land deze producten goedkoper op de markt kan brengen. Daardoor kan een ander land zich weer richten op de eigen specialiteit. “Vrijere handel maakt het makkelijker om met andere landen te handelen, waarmee de markt vergroot wordt en je meer te kiezen hebt, voor iedere portemonnee. Stel dat jouw laptop in Nederland zou zijn gemaakt, dan had je deze waarschijnlijk niet kunnen betalen, omdat de kostprijs heel hoog zou zijn”, vertelt Kohl. “Maar dit systeem, dat nota bene grotendeels door de VS is opgetuigd, lijkt nu door de VS zelf te worden afgebroken, door het zo massaal verhogen van de importtarieven.”

Waarom doet Uncle Sam dit? Trump vindt, vermoedt Kohl, dat de rest van de wereld de VS uitkleedt door oneerlijke importheffingen. Ook zou de president streven naar een Amerika dat alles zelf produceert en consumeert. Dat maakt het land minder afhankelijk van de rest van de wereld, met name van China. Afhankelijkheid zou de VS economisch zwakker maken. Zo is een onafhankelijke economie minder gevoelig voor schokken van buiten en geeft dit een stevigere onderhandelingspositie op het wereldtoneel.

De hamvraag volgens Kohl luidt: gaat de rest van de wereld mee in het gevecht of niet? Door terug te slaan met importtarieven laat je zien dat er niet met je te sollen valt. Tegelijkertijd leert wetenschappelijk onderzoek dat het voor je eigen economie beter is om níet zomaar terug te slaan, legt hij uit. “Hogere invoerheffingen worden doorberekend aan consumenten en aan bedrijven die afhankelijk zijn van ingevoerde halffabricaten.”

De vraag of de EU of de VS (voor Trumps invoerheffingen) protectionistischer is, is volgens Kohl overigens lastig te beantwoorden. Naast invoerheffingen zijn er regels die je oplegt voor het maatschappelijke belang. Denk aan eisen rond veiligheid, kwaliteit, milieu en volksgezondheid. Ook verlagen landen importheffingen zolang een product deels is gemaakt van onderdelen uit dit land. Kohl: “Zulke factoren maken het lastig om algemene uitspraken te doen.”

Traag, log en bureaucratisch

Trumps protectionisme raakte de afgelopen tijd ook Europa. Maar volgens Kohl heeft de EU de huidige, wat wankele staat van de eigen economie echter ook aan zichzelf te danken. Het matige concurrentievermogen van de EU ten opzichte van onder meer Amerika werd vorig jaar nog beschreven in een rapport van Mario Draghi, voormalig voorzitter van de Europese Centrale Bank. Ook andere rapporten, zoals ‘Europe Needs to step up its game’ van verzekeraar Allianz Trade, maken melding van een economische kloof tussen de VS en de EU.

Kohl legt uit dat de besluitvorming in de EU bekend staat als traag, log en bureaucratisch. Dat maakt het lastiger om te reageren op economische veranderingen of kansen. Daarnaast haalt Kohl een geliefd mantra onder economen aan: Amerika innoveert, China imiteert en Europa reguleert. “Europa kent erg veel regels. Goedbedoeld, maar de uitvoering ervan kan eenvoudiger en efficiënter. Veel lidstaten willen op hun eigen manier zaken blijven doen en vasthouden aan eigen regels en gebruiken. De markt in de VS is in dat opzicht homogener.”

Barrières

Al dit soort zaken hebben grote gevolgen voor de positie van de EU in de internationale handel en maken Europa minder aantrekkelijk voor buitenlandse investeerders. Zo leiden de verschillende nationale regels in de EU leiden tot barrières. Volgens een recent verschenen rapport dat de Raad van Europa liet maken, leiden al die verschillende nationale regels tot barrières voor investeerders in de financiële dienstverlening, telecom, defensie, gezondheid, vervoer en energie. Zelf doet Kohl onderzoek naar sanctieregelgeving, dus welke sanctiemaatregelen gelden voor handel met bepaalde landen. “Alle lidstaten hanteren in de uitvoering van EU-beleid hun eigen regels. In veel lidstaten moet je als bedrijf bij een groot aantal loketten aankloppen om vragen beantwoord te krijgen. Dat moet en kan veel eenvoudiger.”

Daarnaast is Europa voor tech en energie erg afhankelijk van andere markten. Kohl legt uit dat dit deels te maken heeft met keuzes die binnen de EU gemaakt worden. Waar één van Trumps slogans ‘drill, baby drill’ is, maakt Europa gelukkig andere afwegingen, zoals in Groningen. “Ik denk dat wanneer Groningen in de VS had gelegen, er veel meer gas uit het Groningse gasveld zou zijn gehaald. Daarnaast zijn er ook strenge Europese milieudoelstellingen die barrières opwerpen.”

Kohl vertelt dat de hoge invoerheffingen van Trump slecht nieuws zijn voor de wereldeconomie, en dus ook die van Europa. Maar het biedt ook kansen. “Ongeveer driekwart van onze handel is met andere EU-landen. De wispelturigheid en onvoorspelbaarheid in Trumps beleid duidt steeds minder op een masterplan en ondermijnt het eerdere vertrouwen in een stabiele en voortvarende VS. De EU is, met alle voorspelbare regels en trage besluitvorming, een baken van rust en regelmaat, waar de wereldeconomie aan toe is. Pakken we de versnipperde regelgeving aan, dan wordt het nog eenvoudiger om te handelen binnen de EU en die negatieve shock uit de VS op te vangen.”