Interview met 'klimaatboer voor het leven' Anne van Leeuwen

Op de regeneratieve boerderij Bodemzicht werken mensen, dieren en microben samen om de grond weer vruchtbaar te maken.

28 april 2022

Een vrouw staat bij verschillende soorten groenten op een tafel — Anne van Leeuwen richtte samen met haar vriend de ‘regeneratieve boerderij’ Bodemzicht op.
Bodemzicht

Als klimaatboer Anne van Leeuwen in Nederland langs de groene weilanden loopt, dan ziet ze geen natuur maar vooral potentie voor leven. “Sommige mensen denken misschien: het is groen, dus het is natuur. Ik denk: er gebeurt zo weinig in dit veld en er zou zoveel kunnen gebeuren.”

Twee jaar geleden richtte ze samen met haar vriend de ‘regeneratieve boerderij’ Bodemzicht op. Ze verzet zich tegen het dominante verhaal over duurzaamheid, dat ons vertelt dat we sowieso schade toebrengen aan de natuur, en op zijn best kunnen streven naar ‘minder schadelijk zijn’.

“Daar kom ik mijn bed niet voor uit”, zegt Van Leeuwen. “Waar duurzaamheid gaat om het verminderen van je negatieve impact, gaat regeneratieve landbouw over het maximaliseren van je positieve impact. In twee jaar tijd is onze bodem enorm verbeterd, er zijn ongelooflijk veel dieren, planten en microben op Bodemzicht komen wonen.”

Bodemleven

Een eigen boerderij starten is het mooiste wat ze ooit gedaan heeft, vertelt Van Leeuwen. Ze noemt zichzelf ‘klimaatboer voor het leven’. Het bevorderen van relaties tussen allerlei wezens zoals kippen, wormen en vlinders is haar belangrijkste doel. “Als je dat goed doet, vergroot je ook je productie.”

Een illustratie van een persoon met een afstandbediening omringd door planten en een robot. — Om de paar dagen verhuizen de ‘kipmobielen’ naar een nieuwe plek op het veld.
Philip Lindeman voor NEMO Kennislink

Kippen activeren de bodem als ze scharrelen en poepen, vertelt Van Leeuwen. Om de paar dagen verplaatst ze haar kippen naar een nieuwe plek op het veld met ‘kipmobielen’, een soort kippenhok op wielen. Zo voorkomt ze overbegrazing en bouwt ze een levende bodem op.

“Hoe meer leven in de bodem, hoe meer water je vasthoudt en hoe meer CO2 je afvangt. Een veerkrachtig bodemsysteem leidt tot een hogere productie. En het levert een landschap op waar je blij van wordt. Dat geeft mij ook weer energie. Het is een win-win-win-relatie: ecologisch, sociaal en economisch.”

Terwijl Van Leeuwen over haar boerderij vertelt, krijgen twee leerling-boeren verderop instructies. Ze gaan vandaag de resten van de composthoop uitleggen, en daar aardappels en pompoen in planten. In de no-dig-market-garden van 3000m2 geldt een regel: zo min mogelijk graven en schoffelen. Daarmee vernietig je het bodemleven, en dat moet juist het werk voor je doen.

Ophokplicht

Het is de bedoeling dat bodembeestjes uiteindelijk een groot deel van het werk uit handen nemen, vertelt Van Leeuwen, maar op dit moment noemt ze werken op de regeneratieve boerderij nog ‘topsport’. Haar energie gaat niet alleen naar werken op het land, maar ook naar het zoeken van manieren om te voldoen aan wet- en regelgeving.

“Wetgevers splitsen de wereld op in cultuur en natuur”, zegt Van Leeuwen. Dat maakt samenwerken met de natuur lastig.
Bodemzicht

“We krijgen ze allemaal op ons bord: regels voor fruitteelt, akkerbouw, veeteelt”, zegt Van Leeuwen. “Die regels zijn gemaakt voor grootschalige industrieën. Als je meer dan 249 kippen hebt, dan geldt een ophokplicht. Zo’n regel voorkomt dat er serieuze concurrentie ontstaat met de bio-industrie.”

Door het fosfaatplafond mag ze een beperkte hoeveelheid compost gebruiken. “Ik bouw met compost een levende bodem op. Fosfaat wordt opgenomen door de vegetatie. Het gaat erom hoe het circuleert in je bodem. Die interrelatie tussen dingen, daar is onze wet- en regelgeving voor landbouw helemaal nog niet aan toe.”

Een van de grootste obstakels blijkt de Wet natuurbescherming die biologische diversiteit moet bevorderen. Dat wil Van Leeuwen juist, en toch: “Als ik een kamsalamander ontdek in mijn vijver of een dassenburcht in het veld – dat waar ik het allemaal voor doe – dan zou het wel eens lastig kunnen worden te blijven boeren.”

Een wijziging in je vijver aanbrengen, of een boom snoeien, kan dan opeens niet meer. “Wetgevers splitsen de wereld op in cultuur en natuur”, zegt Van Leeuwen. “Je hebt landbouw óf natuur – ‘samenwerken met de natuur’ kennen we niet eens meer als bestemmingsplan.”

Regeneratie

We hebben een nieuw verhaal nodig, denkt Van Leeuwen, gericht op positieve impact. “Waarin we opnieuw leren luisteren naar andere wezens – planten, dieren en microben – waarvan we dachten dat ze zielloos waren en ver van ons afstonden. Nu blijkt dat we elkaar keihard nodig hebben.”

We hebben een nieuw verhaal nodig, denkt Van Leeuwen, gericht op positieve impact.
Bodemzicht

Regeneratie betekent dat je relaties herstelt – met andere levende wezens, de aarde en toekomstige generaties. Regeneratieve landbouw gaat over het herstellen van ecosystemen, maar regeneratief werk kan volgens Van Leeuwen ook in de zorg, het onderwijs of de politiek.

‘Regeneratieve gezondheidszorg’ gaat over planetaire gezondheid (planetary health) en een gezonde leefomgeving. ‘Regeneratieve politiek’ is een politiek die rekening houdt met anders-dan-menselijke wezens. ‘Regeneratieve economie’ betekent dat je handelt binnen de planetaire grenzen. ‘Regeneratief onderwijs’ draait om welzijn van al het leven.

“Iedereen kan wat doen”, denkt Van Leeuwen. “Je kunt beginnen met jezelf de vraag stellen: in wat voor wereld wil ik leven, wat voor leven wil ik leiden, en wat moet ik doen om daar te komen? Ik denk dat veel mensen zich laten blokkeren door angst en verwachtingen. Ze krijgen een burn-out omdat ze helemaal geen energie krijgen van hun werk. Er zou meer aandacht moeten zijn voor de vraag: wat drijft je, los van bestaande vacatures en verwachtingen? Ik zocht ook lang naar een vacature die bij me paste, bleek dat die helemaal niet bestond. Nu bouwen we aan een andere wereld.”