Honden verwerken woorden net als mensen

Het blijft natuurlijk iets wonderlijks, dat wij uit een willekeurige opeenvolging van klanken woordbetekenis afleiden. Aan de hand van hersenscans zien we steeds beter wat er gebeurt in de hersenen tijdens de taalverwerking. Zo weten we inmiddels dat er bij het binnenkomen van een spraaksignaal, enerzijds delen van de hersenen oplichten die de intonatie verwerken, en dat er andere delen van de hersenen zijn die zich ontfermen over de woordbetekenis.

Van honden wisten we al dat ze in staan zijn om op commando’s van hun baasje te reageren. En dat ze zelfs tot duizend verschillende woorden herkennen. Maar wat er precies gebeurt in de hersenen van honden, wisten we tot nu toe niet. Een Hongaars onderzoeksteam onderzocht het.

In de scanner

Voor dit onderzoek bleken honden de ultieme proefpersonen. Als huisdieren hebben hun hersenen zich zodanig ontwikkeld dat ze kunnen communiceren met hun baasjes. Daardoor zijn ze gevoeliger voor menselijke spraak dan bijvoorbeeld wolven. Bovendien lukte het de onderzoekers om de honden stil te krijgen in een fMRI-scanner, wat een prestatie op zich is.

Aan de hand van hersenscans, werd gekeken hoe het hondenbrein reageert op complimentjes zoals ‘Goed gedaan, brave hond!’ Dit soort woordcombinaties gebruiken hondenbezitters vaak om hun hond ergens voor te belonen, bijvoorbeeld als ze goed hebben geluisterd naar een commando als ‘Stop!’ Of ‘Zit!’ De geluidsfragmenten die de honden te horen kregen, kwamen allemaal van een hen wel bekende trainster. Wel waren de woordcombinaties op verschillende manieren uitgesproken.

Intonatie en betekenis

De geluidsfragmenten varieerden in intonatie en in woordbetekenis. Die twee aspecten van gesproken taal worden in het mensenbrein op verschillende plekken verwerkt. Vervolgens wordt de informatie samengebracht om de betekenis van een woordcombinatie vast te stellen. De onderzoekers wilden weten of dit in hondenhersenen ook het geval is.

Daarom waren er geluidsfragmenten met een neutrale intonatie en met een lovende intonatie: de woordmelodie die hondenbaasjes doorgaans gebruiken bij het belonen van hun hond. Ook waren er geluidsfragmenten met echte beloningswoorden (‘Goed gedaan!’) enerzijds, en woorden die voor de honden geen betekenis hadden, maar die wij kennen als voegwoorden: toen, omdat, als, dat, of. De woordjes hadden dezelfde lengte als de beloningswoorden, zodat de intonatie gelijk bleef.

Beloningscentrum

Uit de hersenscans bleek dat in gevallen waarin echte beloningswoorden werden gebruikt, de verwerking altijd plaatsvond in de linker hemisfeer. Welke intonatie daarbij gebruikt werd maakte niet uit. Wanneer honden de beloningsintonatie hoorden, zagen de onderzoekers activatie in de rechterhersenhelft, ongeacht de woorden die werden gebruikt. Het beloningscentrum van de hersenen reageerde het beste op woorden die zowel informatie over intonatie als betekenis bevatten. Dus wanneer beide hersenhelften oplichtten.

Alle drie de bevindingen onthullen een functionele gelijkenis tussen hersenen van honden en van mensen. Want ook bij mensen gebeurt de intonatieverwerking vooral rechts in de hersenen, en de betekenisverwerking vooral links. Het vermogen om willekeurige klankopeenvolgingen te koppelen aan betekenis lijkt dus niet een specifiek menselijk vermogen. Het kan daarom zelfs een eerdere stap zijn in de evolutie van taal. Of zoals de onderzoekers hun artikel afsluiten: ‘De verwerking van gesproken woorden is niet uniek voor mensen, maar wel de inventieve manier om deze te gebruiken.’