Naar de content

De één volgt de aanhoudende stroom nieuws en beelden uit Oekraïne op de voet. De ander houdt zich meer afzijdig. Waar zit hem dat in? Een sociaalpsycholoog verklaart.

Mensen schuilen voor een luchtaanval in een metrostation van Kyiv.

Wikimedia Commons via kmr.gov.ua, CC BY 4.0

“Die dertien Oekraïense verdedigers hè, die op Slangeneiland gedood waren door een Russisch oorlogsschip? Die zijn niet dood”, roept mijn partner vanuit zijn werkkamer op zolder naar me. Heeft hij zojuist gelezen op Twitter, via het account van één van de vele correspondenten die hij volgt. Vanuit mijn eigen zolderkamertje daarnaast roep ik terug: “Gelukkig!”.

Sinds het Russische leger Oekraïne binnen marcheerde en daar de oorlog uitbrak, zit hij bijna non-stop aan zijn telefoon gekluisterd. Het is dat hij nog moet werken. Via de app van NRC, Twitter, CNN en soms BBC volgt hij de gebeurtenissen op de voet. Is hij even naar het toilet? Dan hoor ik de stemmen van nieuwslezers, die commentaar leveren bij binnengekomen beelden uit Kyiv, door de deur heen galmen.

Ik ben anders. ‘s Ochtends bij het ontbijt lees ik de krant voor een update van de laatste ontwikkelingen. Elke avond om 20.00 uur kijk ik naar het NOS Journaal, met vriendlief op de bank naast me. Eigenlijk zoals ik altijd doe, mijn nieuwsconsumptie is hetzelfde gebleven. Wat zit daarachter? Waarom verschillen mensen zo in hun omgang met het vele nare nieuws uit Oekraïne?

Aandacht voor het negatieve

Het eerste wat te binnen schiet is persoonlijkheid. Nogal algemeen, maar mensen verschillen erg in hun hang naar nieuwe ervaringen en informatie. Die behoefte is een persoonlijkheidstrek die bij de ene persoon sterker naar voren komt dan bij de ander. Vermoedelijk spelen sekseverschillen ook mee. In een onderzoek van persbureau Reuters onder inwoners van elf landen (waarvan drie Europese), rapporteerden mannen vaker dat ze ‘extreem’ of ‘erg geïnteresseerd’ waren in politiek nieuws dan vrouwen. Youtube en Twitter was bij hen populairder. Op onze redactie lijkt dat verschil er ook te zijn: de mannelijke garde toont een onaflatende belangstelling voor de ellende in Oekraïne. De vrouwelijke redacteuren zijn een stuk zuiniger in hun Twitter-gebruik.

Los van persoonlijkheids- en sekseverschillen heeft de mens, in zijn algemeenheid, aandacht voor extreme informatie die niet overeenkomt met de verwachtingen. Dat zegt Paul van Lange, hoogleraar sociale psychologie aan de VU. Europa is toch dat veilige continent? Nu vallen er bommen. Die twee kloppen niet met elkaar, dus daar wil je meer van weten. Daarnaast gaat onze aandacht vaak op automatische wijze uit naar negatief nieuws. “Verstandig, omdat het ons helpt te leren”, legt hij uit. “Negatieve informatie voegt kennis toe aan de inzichten die we al hebben. Die kennis gebruiken we om ons aan te passen aan de omstandigheden, om optimaal te kunnen reageren mochten we zelf in zo’n situatie terechtkomen.”

De constante stroom aan filmpjes, reportages en krantenartikelen geven een indruk hoe oorlogsvoering er in de huidige samenleving uitziet; nog steeds met raketten en tanks, maar ook via economische sancties en cyberaanvallen. Van Lange: “De aandacht voor negatief nieuws raakt aan onze behoefte om controle te hebben over de omgeving. Zodat je in de toekomst beslagen ten ijs komt.”

Onverschilligheid

In 2021 was het nieuwsgebruik in Nederland hoger dan in 2020, ingegeven door COVID-19, valt te lezen in een rapport van het Commissariaat voor de Media. Nederlanders gebruikten dagelijks meer nieuws en dan vooral online en op televisie. Zoals je zou verwachten zet de generatie die met smartphones is opgegroeid media anders in dan ouderen. Die eerste groep zit vooral op sociale media. De oudste groep blijft bij via krant en televisie. Het kan bijna niet anders dan dat de oorlog in Oekraïne ook zorgt voor een toename van het nieuwsgebruik.

Dit verklaart nog niet waarom mensen als mijn partner zelfs de berichtgeving van de Amerikaanse televisiezender Fox News bijhouden, ‘om mee te krijgen hoe de Republikeinen de situatie interpreteren’, terwijl anderen liever op nieuwsdieet gaan in duistere tijden. Zijn mensen die niet 24/7 aan het nieuwsinfuus hangen onverschillig? Ik kijk niet op Twitter, maar de oorlog zit wel in mijn gedachten. De groep mensen die het nieuws niet continu volgt is niet per se egoïstischer of minder sociaal, stelt Van Lange. “Ook al kijk je alleen het achtuurjournaal, dan krijg je toch de hoofdlijnen mee. Dat maakt je betrokken. Mensen die meer nieuws consumeren doen dat vanuit een extra behoefte om niks te willen missen. Je kan je ook té betrokken voelen, waardoor sommigen er doelbewust voor kiezen niet alles te willen zien.”

Sommigen zullen een oorlog ook interessant vinden vanwege het strategische gebeuren, vermoedt hij. “Bijna alsof het een soort spel is. Hoe pakt Oekraïne de verdediging aan? Welke strategieën zetten beide landen in? Daarmee zijn we terug bij het feit dat mensen ‘leren’ van negatief nieuws.”

Empathie is vluchtig

Dan zijn er ook nog verschillen in hoe mensen reageren op de aanhoudende stroom rottig nieuws. Het heeft alles te maken met de aanwakkering van empathie, het vermogen om je in anderen te verplaatsen. Deze emotie wordt sterk geactiveerd in oorlogssituaties, helemaal wanneer de gebeurtenissen dichtbij komen. Beelden van ouders met kinderen op treinstations die vluchten voor het geweld blijven op het netvlies plakken.

Empathie wil je kunnen omzetten in gedrag, volgens Van Lange. Denk aan de acties die op gang kwamen om kleding in te zamelen in Brabant. Alleen ziet niet iedereen mogelijkheid om in actie te komen. Zie je continu leed in de media en heb je het gevoel er niks aan te kunnen doen? Dan ebt de empathie snel weer weg. Je hebt het ‘er wel even mee gehad’. “Mensen sluiten zich trouwens ook gewoon af voor narigheid”, besluit hij. “Iedereen moet naar zijn werk, sportlessen volgen en aan andere dagelijkse verplichtingen voldoen. We hebben positieve dingen nodig om de energie op te brengen om iets te ondernemen.”

Poll
Poll

Hoe ga jij om met het nieuws over de oorlog in Oekraïne?

ReactiesReageer