Naar de content

Hoe de Pacifische plaat ontstond

Een satellietbeeld van de stille oceaan.
Een satellietbeeld van de stille oceaan.
Google Earth

Niemand begreep hoe de Pacifische plaat ooit is ontstaan. Maar nu lijkt het erop dat Utrechtse aardwetenschappers de oplossing gevonden hebben. Op de grens tussen drie aardplaten die langs elkaar schoven moet een gat zijn gevallen, waardoor magma uit de diepe aarde omhoog kwam zetten. Dit stolde tot een mini-plaatje, en groeide vervolgens uit tot de grootste aardschol op aarde.

5 augustus 2016
Een satellietbeeld van de stille oceaan.

De Grote (of Stille) Oceaan.

Google Earth

Onder de Grote Oceaan ligt de grootste aardschol op aarde, de Pacifische plaat. Deze tektonische plaat begon aan het begin van het juratijdperk als een stipje op de kaart, midden in de enorme en enige oceaan van destijds: de Panthalassa. Maar hoe kon dat? Voor aardwetenschappers was dat tot nu toe een raadsel.

Natuurlijk, platen kunnen in stukken breken en uit elkaar drijven, waarbij magma uit de diepe aarde omhoog komt. Dat zien we bijvoorbeeld in de mid-Atlantische rug, van waaruit de Eurazische Plaat en de Noord-Amerikaanse Plaat momenteel uit elkaar drijven en aangroeien. De meest logische verklaring voor de Pacifische plaat was dan ook dat deze ontstond op een plek waar drie platen uit elkaar dreven. Maar waarom zou hierbij een nieuwe plaat ontstaan – terwijl op alle andere plekken op aarde bij een dergelijk scenario het magma de reeds bestaande platen slechts doet aangroeien? Dat begreep eigenlijk niemand.

De Pacifische plaat begon toen door zijschuivingen een opening onstond tussen de Farallonplaat, Izaganiplaat, en Phoenixplaat.

Boschman & Van Hinsbergen, Science advances, CC BY-NC 4.0

Zijschuivingen

Lydian Boschman en Douwe van Hinsbergen, aardwetenschappers aan de Universiteit Utrecht, denken de oplossing nu gevonden te hebben. De Pacifische plaat ontstond inderdaad op de driesprong tussen drie verschillende aardplaten, schreven zij vorige week in Science Advances.

Deze drie platen bewogen echter niet uit elkaar, maar langs elkaar, denken de Utrechters. In sommige gevallen kan daarbij een driehoekige opening tussen de platen ontstaan – zoals ook gebeurt als je dominostenen ‘schudt’ door ze plat op tafel te leggen en er tegenaan te duwen. En als dáár magma door naar boven komt, ontstaat wel degelijk een nieuwe aardschol.

Tijdlijnen

Dat de Pacifische plaat inderdaad uit een dergelijke driehoek ontstaan is, blijkt uit het gestolde magneetveld op de oceaanbodem. Het aardmagneetveld is in de geschiedenis van de aarde al tientallen keren met onregelmatige tussenpozen omgedraaid, waarbij de magnetische noord- en zuidpool van plaats wisselden. Het magneetveld in vloeibaar gesteente draait met het aardmagneetveld mee, tot het gesteente stolt en de richting van het magneetveld van dat moment dus in het gesteente ‘vastvriest’. Elke ompoling fungeert dus als een tijdlijn, die langzaam weg beweegt van de plek waar de plaat aangroeit – zoals de ringen van een boom. Bij de Pacifische plaat zien we dat het niet om ringen maar om driehoeken gaat.

Magnetische anomalieën op de Pacifische plaat laten zien dat de plaat rond 190 miljoen jaar geleden ontstond in een klein driehoekje (links in het midden).

Boschman & Van Hinsbergen, Science advances, CC BY-NC 4.0

Een situatie met drie zijschuivingen tegelijkertijd op één plek ontstaat als een van de platen omlaag duikt (subduceert), legt Boschman uit in het persbericht van de Universiteit Utrecht. ‘En de gesubduceerde plaat hebben we inderdaad gevonden op seismische beelden, voor de kust van Costa Rica, op een diepte van 2000 kilometer.’

Puzzel

Met dit onderzoek is één van de raadselen van de oeroceaan Panthalassa opgelost. ‘Maar er zijn nog veel meer puzzelstukjes op hun plek te leggen’, mailt Boschman vanuit Costa Rica aan Kennislink. De platen die onder deze superoceaan lagen, zijn inmiddels allemaal verdwenen door subductie, waarbij de ene plaat onder de ander schuift en in de mantel verdwijnt. ‘Maar bij dat subduceren schraapt er soms wat materiaal af van de plaat die naar beneden gaat’, legt Boschman uit. ‘Dat blijft op het aardoppervlak achter, en is nu te vinden aan de randen van de Grote Oceaan.’

De Utrechters proberen nu uit het opgeslagen magneetveld in deze gesteenten te achterhalen waar deze vandaag komen, en hoe de platen onder de Panthalassa Oceaan dus bewogen moeten hebben.

Bron

Boschman en Van Hinsbergen, On the enigmatic birth of the Pacific Plate within the Panthalassa Ocean, Science Advances, 27 juli 2016, DOI:10.1126/sciadv.1600022

ReactiesReageer