Gastcolumn over de rol van klimaatscenario's en weersvoorspellingen in klimaatonderzoek

Het klimaat verandert, de atmosfeer warmt op, maar wat doet dat eigenlijk met ons dagelijks weer? Valt daar iets over te zeggen? Bart van den Hurk, klimaatwetenschapper bij het KNMI in De Bilt, licht het deze week toe in de Kennislink gastcolumn.

4 maart 2014

Het klimaat verandert. Altijd eigenlijk. Klimaatverandering is de norm, geen uitzondering. Maar de laatste decennia is dit een maatschappelijk issue omdat de opwarming sneller gaat. Extreme weersituaties lijken voorbodes te zijn. Om niet meer overvallen te worden door de natuur, willen we tegenwoordig anticiperen op heftige weergebeurtenissen door scenario’s te maken van het toekomstig klimaat.

Binnenkort presenteert het KNMI weer nieuwe scenario’s; een actualisering van de vorige editie uit 2006. Opnieuw een serie tabellen met veranderingen in temperatuur, extreme neerslag, zeespiegel en wind.

Aan den lijve

Nu zeggen die cijfers op zich niet zo veel. Niemand ervaart ooit ‘de gemiddelde temperatuur in de zomer’ aan den lijve. Terwijl die cijfers wel moeten helpen om een beeld te krijgen van situaties waar we ons op moeten voorbereiden. Elke weersituatie is uniek en de kans dat je twee identieke situaties vindt, is vrijwel nul.

Dat geldt ook voor extreme weersituaties. Misschien niet die extreme hoosbui, maar wel in combinatie met een flinke stormopzet, of een grote afvoerpiek die er net aankomt… Het blijft lastig: voorbereiden op situaties die door een complexe samenloop van omstandigheden te uniek zijn om te verzinnen.

Klimaatscenario’s geven een waaier aan mogelijkheden waardoor je kunt beoordelen of de huidige of geplande inrichting bestand is tegen gevolgen van klimaatverandering. Maar ze vertellen niet het hele verhaal.

Verbeelding voeden

Naast de globale en wat abstracte klimaatscenario’s kunnen we onze verbeelding ook voeden met een weerscenario voor de toekomst. Een uniek geval, waarin – net als in de werkelijkheid – allerlei factoren bij elkaar komen die samen tot een extreme situatie leiden. Een scenario die in de praktijk nooit uit zal komen – het is immers een uniek geval – maar wel degelijk een mogelijk scenario; een fraaie aanvulling op de wat abstracte klimaatscenario’s.

Maar aan deze zogenaamde ‘Future Weather’ beelden moeten wel eisen worden gesteld. Zo’n weerscenario moet voldoen aan de fysische regels. Luchtstromingen, neerslagverdelingen, windvlagen; het moet allemaal kloppen. De weermodellen die het KNMI al jaren gebruikt voor de weersverwachtingen zijn heel goed in dit kunstje: draai een weermodel tien keer met een heel kleine verstoring aan zijn begintoestand, en je hebt tien verschillende weeruitkomsten. Allemaal consistent, allemaal passend bij het seizoen en hoeveelheid broeikasgas in de atmosfeer. Maar allemaal verschillend en uniek, net als het echte weer.

Weer bij ander klimaat

De toekomstige weerbeelden moeten passen bij klimaatscenario’s waarvan de gekozen uitgangspunten duidelijk zijn. Zo hebben we op het KNMI weerbeelden gemaakt van een klimaat waarin het zeewater drie graden warmer is dan nu. We zien dan bijvoorbeeld dat bij zo’n situatie Nederland vaker te maken kan krijgen met stevige stormen in het najaar: afgezwaaide tropische cyclonen die door dat warme zeewater een behoorlijke impuls krijgen. Zoiets konden we niet zien in de grofmazige klimaatmodellen.

Naderende strom, Enschede.
John Kerstholt, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Tenslotte wil je weerbeelden die enige betekenis hebben voor onze omgang met het weer. Het zijn niet altijd alleen stormen met windkracht 12 of extreme neerslag die problemen veroorzaken. De wateroverlast in januari 2012 in het Groningse waterschap Noorderzijlvest kwam niet door de vele regen (niet extreem) en de stevige noordenwind boven de Waddenzee, maar omdat die twee verschijnselen tegelijk optraden. Zo kon het waterschap vijf dagen niet spuien, met wateroverlast tot gevolg. Dat zijn interessante weersituaties. En we hoeven niet tot 2050 te wachten op zulke voorvallen: nu al zijn dit soort overlastsituaties realiteit. Het zuiden van Groot-Brittannië deze winter spreekt daarbij ook tot de verbeelding.

Aanpassen aan onze omgeving zullen we altijd blijven doen, net als onze voorgangers. En grote aanpassingen aan het klimaat worden vrijwel altijd in gang gezet door actuele weersituaties. Ze zijn als speldenprikken in het klimaat. Anticiperen op een veranderend klimaat is aanpassen aan het weer wat ons te wachten staat; het weer van de toekomst.