Het waarom van de Eritrese vluchteling

Wie de afgelopen zeven jaar het nieuws heeft gevolgd, zal prima kunnen begrijpen waarom miljoenen mensen Syrië ontvluchten om naar omringende landen te gaan of door te reizen naar verdere bestemmingen, zoals Europa. De volksopstand die de Arabische Lente aldaar teweeg bracht, leidde, in tegenstelling tot veel omringende landen, immers niet tot de val van de dictator waar die opstand tegen gericht was. Wel resulteerde het in een hevige burgeroorlog. Geen wonder dus dat het aantal migranten uit Syrië sindsdien dramatisch steeg.

Vrede en voorspoed?

In Eritrea is er echter geen oorlog. Was het land tot 1991 nog verwikkeld in een bloedige onafhankelijkheidsstrijd tegen Ethiopië, inmiddels is het een officieel erkende staat, waar vrede heerst. Bovendien groeide het Bruto Nationaal Product van Eritrea met 8.7 procent in 2011, wat het dat jaar tot een van de snelst groeiende economieën in de wereld maakte. Het land herbergt dan ook nogal wat kostbare grondstoffen: van goud en diamant tot zout en aardgas. De Wereldbank ondersteunt bovendien Eritrea’s pogingen om onderwijs ‘voor iedereen’ te realiseren. Op het eerste gezicht lijkt er in het land dan ook geen vuiltje aan de lucht.

Maar kijk even wat verder en je ziet opvallende barsten in het systeem. Zo doet Eritrea het helemaal niet zo goed, als je naar het welzijn van de inwoners kijkt. Volgens de Wereldbank was zijn Human Development Index in 2012 0.351. Ook voor Afrikaanse begrippen is dat heel laag: de gemiddelde score op het continent is 0.475. Logisch dus dat het land economische migranten kent die graag door willen reizen naar Europa of andere gebieden met meer kansen, zeg je nu misschien. En dat die zich dan ook wel eens aanmelden als politiek vluchteling om hun kansen op een verblijfsvergunning te vergroten. Tja, dan kan natuurlijk. Het aantal migranten uit Eritrea overtreft echter verreweg dat uit andere Afrikaanse landen, inclusief veel grotere landen met een soortgelijke slechte Human Development Index.

Daarbij vluchten er nogal wat Eritreeërs naar Ethiopië. Het afgelopen jaar kwamen daar ruim 50.000 Eritreeërs aan. Dit terwijl Eritrea met dat buurland op zeer gespannen voet leeft. Bovendien ontvluchten ook succesvolle Eritreeërs hun land als ze kans zien. Het nationale Eritrese voetbalteam van 2012 dook zelfs in zijn geheel onder in Oeganda tijdens een uitwedstrijd. Sinds 2014 wonen de spelers als erkend vluchteling in Nederland. Om te begrijpen waarom Eritreeërs zo massaal de benen nemen, moeten we dan ook de politieke situatie in het land in ogenschouw nemen.

Niet zo maar een dictatuur

Dat is echter niet zo gemakkelijk, want Eritrea is een relatief gesloten land. Er komen maar weinig toeristen en de regering weert gewoonlijk journalisten. Daarbij durven de mensen er nauwelijks met buitenlanders te praten, ontdekte RTL Nieuws correspondent Koen de Regt. Hij mocht als één van de weinige tv-journalisten wel het land in. “Slechts enkelen waagden dat, in het geheim en onder een pseudoniem”, aldus De Regt.

De staat weigert daarnaast vertegenwoordigers van de VN en mensenrechtenorganisaties toegang. Op basis van 550 anonieme interviews met Eritrese migranten en 160 ingezonden antwoorden lukte het de mensenrechtencommissie van de VN toch een rapport op te stellen. De conclusies waren niet mals.

De Eritrese staat zou ‘grootschalige, systematische en zeer ernstige schendingen van de mensenrechten, zoals die maar zelden elders worden waargenomen’ begaan. Zo zet het land ‘regelmatig burgers zonder proces vast en kent het werkkampen’. Om de bevolking onder de duim te houden, heeft de regering bovendien een Stasi-achtig afluistersysteem opgezet. Op het land ontvluchten staan zware gevangenisstraffen of zelfs de dood; grenswachters zouden zonder pardon op vluchtende mensen schieten.

Eritrea zou zo totalitair zijn dat het Noord-Korea evenaart – het Aziatische land dat wel als de meest gesloten dictatuur ter wereld geldt. Verhalen over hongersnoden op een maar weinig gemoderniseerd platteland, dragen verder bij aan deze vergelijking. Ook kent het land geen onafhankelijke media. Nieuws bestaat hier vooral uit regeringspropaganda. Journalisten die het toch wagen kritisch te zijn, wachten vreselijke straffen. De persvrijheid is er nog slechter dan in Noord-Korea, volgens de VN en Reporters without Borders.

Onderzoekers van de Deense regering die het land wel mochten bezoeken, bestrijden echter dat Eritrea een soort Noord-Korea van Afrika is. De onderdrukking zou de afgelopen jaren flink zijn versoepeld. Mensen die het land illegaal verlieten, mogen terugkeren als ze twee procent inkomensbelasting betalen en een brief met excuses ondertekenen. En Eritreeërs die betrapt worden op het passeren van de grens, wacht nu slechts een korte gevangenisstraf. De onderzoekers zagen ook weinig terug van het gerucht dat inwoners geen mobieltjes mogen bezitten. Europese landen moeten Eritrese migranten dan ook niet meer automatisch asiel verlenen.

Tegelijkertijd mochten die waarnemers slechts drie steden bezoeken. Deze beperking duidt natuurlijk niet echt op een open systeem. Net als het feit dat emigreren überhaupt strafbaar is. Het land verlaten mag alleen met speciale regeringstoestemming, die slechts enkelen ten deel valt. Verder klopt er volgens Amnesty International weinig van officiële Eritrese regeringsverklaringen dat Eritreeërs bij terugkeer naar hun land niet langer gestraft worden. “Terugkerende migranten wacht meestal jarenlange gevangenisstraf, vaak gecombineerd met marteling”, meldde de mensenrechtenorganisatie in een recent rapport.

Eeuwig soldaat?

Los van de spanning die het kan opleveren in zo’n streng systeem te leven, kent Afewerki’s dictatuur nog een ander kenmerk: een dienstplicht voor onbepaalde tijd. Kort na de grensoorlog met Ethiopië in 1998, veranderde de regering de tot dan toe relatief korte dienstplicht in één ‘die zo lang duurt als nodig is.’ Afhankelijk van wat hun superieuren juist achten, betekent dit dat veel Eritreeërs jarenlang in het leger dienen als soldaat om pas na zo’n vijf of tien jaar daaruit ontslagen te worden. Of helemaal niet.

Jongeren worden na het afmaken van de middelbare school sowieso in het leger verwacht. Maar ook oudere Eritreeërs moeten er soms aan geloven. Via een giffa bijvoorbeeld: een soort razzia waarbij militairen mogelijke dienstplichtigen opsporen en alsnog inlijven. Daarbij mag het leger Eritreeërs die al gediend hebben altijd opnieuw inlijven. De regering zet de dienstplichtigen behalve voor grensbewaking met Ethiopië in voor allerlei klusjes, van puin ruimen tot sloten graven. In combinatie met een extreem lage soldij, slechte huisvesting en strenge straffen voor wangedrag of dissertatie, beschouwen veel Eritreeërs het als een vorm van de facto dwangarbeid, of zelfs slavernij – waaraan je maar het beste helemaal kunt ontsnappen.

Vluchtmogelijkheden

Hoe het dan kan dat uit zo’n repressief systeem toch zoveel Eritreeërs weten te vluchten? Volgens de regering komt dat doordat de ‘vluchtelingen’ slechts verhaaltjes verzinnen om zo asiel te krijgen in het rijkere Europa. Maar volgens sommige politiek analisten wijst de verminderde grensbewaking erop dat Afewerki’s greep op het land losser wordt omdat hij minder machtig is dan vroeger. Weer anderen geloven dat mensensmokkelaars het land simpelweg meer in het vizier hebben dan andere landen, omdat ze weten dat zoveel mensen graag weg willen. Hierdoor steken die relatief veel tijd in het vinden van mogelijke smokkelroutes in het land – en in het omkopen van douanebeambten. Daarbij is vluchten inmiddels zo ongeveer een ‘must’ onder jongeren, die hun toekomst in het land totaal niet meer zien zitten, stelt antropoloog Jan Abbink van het Afrika Studiecentrum Leiden. Inderdaad blijft de migratie uit het land stijgen: volgens de VN ontvluchten nu naar schatting maandelijks 4000 mensen het land.

Ook zouden sommige IND-tolken stiekem voor de Eritrese regering werken. Dergelijke pro-regeringstolken waarschuwen Eritreeërs bij aankomst in Nederland om maar niet teveel de vuile was buiten te hangen. Inderdaad ontsloeg de IND onlangs twee Eritrese tolken vanwege banden met het Afewerki-regime. Die lange arm van de Eritrese regering is wellicht de reden dat maar weinig Eritreeërs in Nederland naar buiten treden met hun verhaal. Zo houdt het eerder genoemde gevluchte Eritrese voetbalteam stijf de kaken op elkaar. Hierdoor blijft de precieze situatie in Eritrea, ondanks de vele Eritrese migranten die Europe nu telt, in nevelen gehuld.