Het mysterie van jeuk bij nierpatiënten

Jeuk is heel vervelend. Als je een muggenbult hebt, kun je soms niet ophouden met krabben. Maar een muggenbult gaat naar verloop van tijd vanzelf weer weg. Voor patiënten met chronische jeuk is dat anders. Die jeuk verdwijnt niet zomaar en is vaak lastig te behandelen.

Onderschat probleem

Ongeveer de helft van alle patiënten met ernstige nierschade heeft last van jeuk. Dat aantal is enorm en toch hoor je hier vaak weinig over. “Jeuk is, net als bijvoorbeeld vermoeidheid, een algemeen symptoom dat alleen door de patiënt zelf ervaren wordt en daardoor lastig is te meten”, vertelt Esmee van der Willik. Zij doet aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) onderzoek naar ziekte-specifieke symptomen bij nierpatiënten. “Jeukklachten worden vaak onderschat. Dat komt doordat artsen er tijdens controles niet naar vragen en omdat patiënten er zelf niet over beginnen, bijvoorbeeld omdat ze de klachten niet van belang achten voor hun ziekte of omdat er op dat moment andere zaken spelen die meer prioriteit hebben.”

Schadelijke stoffen

Dat komt vooral omdat er geen duidelijk mechanisme bekend is waardoor jeuk bij nierschade ontstaat. Ideeën over dit mechanisme zijn er wel. Bij een verminderde nierfunctie stapelen schadelijke stoffen (uremische toxines) zich op in het bloed. Dat komt doordat beschadigde nieren niet in staat zijn het bloed goed te zuiveren. “Sommige van die stoffen, zoals creatinine en ureum – die op zichzelf vrij onschuldig zijn – kunnen we meten en als marker voor de ernst van nierschade gebruiken”, legt Vogt uit.

“Maar er zijn tientallen, zo niet honderden, stoffen die we helemaal niet kunnen meten, maar die wel aanleiding kunnen geven tot jeuk. Van een aantal fosfaten is bijvoorbeeld bekend dat ze in hoge concentraties schade aan de huid veroorzaken, waardoor patiënten gaan krabben. Maar er zijn ook mensen met hoge concentraties fosfaten in het bloed die weer geen last hebben van jeuk. Dit kan dus niet het hele verhaal zijn.”

Vogt kent voorbeelden van patiënten met ernstige nierschade die erg veel last hadden van jeuk, maar waarbij de klachten na het starten van een dialysebehandeling afnamen. Dankzij dialyse wordt het bloed weer iets beter gezuiverd dan voorheen, maar een dialysebehandeling is lang niet zo efficiënt als een gezonde nier. Er blijven dus nog steeds schadelijke stoffen achter. Dat kan verklaren waarom veel patiënten, ook na de start van dialyse, jeuk blijven houden.

Afweerreacties

Vogt en Van der Willik zijn het erover eens dat een niertransplantatie op dit moment de beste behandeling is voor jeuk. Bij sommige patiënten verdwijnen de klachten zelfs als sneeuw voor de zon, wat erop kan wijzen dat ook afweercellen een rol spelen bij jeuk. “Na een niertransplantatie geven we afweeronderdrukkende medicijnen om afstoting van het donororgaan te voorkomen”, legt Vogt uit. “Als jeukklachten verdwijnen op het moment dat we de afweercellen platleggen, dragen ontstekingsreacties misschien ook wel bij aan de klachten.”