Hét lezende brein bestaat niet

Als je je boek openslaat – in de trein, op de bank of onder de dekens – dan stap je uit je eigen belevingswereld en verplaats je je naar fictieve locaties. Je leeft en denkt mee met de personages. Wat gebeurt er dan? Beleven we fictie allemaal zo ongeveer hetzelfde? Zeker niet, ontdekten hersenonderzoekers van de Radboud Universiteit. Ze maten hersenactiviteit van proefpersonen terwijl deze naar audioboeken luisterden, en vonden sterke individuele verschillen. Sommige deelnemers leken mee te leven met de intenties en gevoelens van de hoofdpersoon, terwijl anderen juist bezig waren met visualiseren van fysieke handelingen. De onderzoekers publiceerden hun resultaten deze week in het open access_-tijdschrift _PLoS ONE.

De hersenscans lieten zien dat de deelnemers reflecties en motorische handelingen van de personages anders verwerken. De een lijkt zich relatief sterk in te leven in de gedachten en gevoelens van de hoofdpersoon, terwijl de ander juist actief haar motorische handelingen visualiseert.

“Bij sommigen werd juist het ‘sociale inlevingsnetwerk’ bijzonder actief waarvan we al wisten dat het betrokken is bij sociale inleving,” legt Willems uit, “en bij anderen juist het motorische netwerk, een groep hersengebieden die actief wordt als je aan bewegingen denkt of deze uitvoert.”

Het opmerkelijkst was de samenhang tussen de twee netwerken, zegt Willems. “Hoe actiever het reflectieve netwerk was bij iemand, hoe minder actief het motorische, en vice versa.”

Deze tweedeling is de grote vondst van het onderzoek. “Van tevoren verwachtten we eigenlijk iets totaal anders. Namelijk dat de mensen die zich het sterkst in de personages zouden inleven, zich ook het actiefst handelingen zouden inbeelden. En dat anderen, misschien minder gemotiveerde luisteraars, dit allebei minder zouden doen. Maar dat iemands beleving óf vooral handelingsgericht, óf juist reflectief lijkt te zijn, dat is nieuw.”

Leesplezier van kinderen

Willems denkt dat de balans tussen de netwerken iemand persoonlijke voorkeur weergeeft in de beleving van een verhaal. Kort door de bocht: houd je van reflectie of wil je gewoon weten wat er gebeurt? “Natuurlijk heeft deze aanname vervolgonderzoek nodig”, zegt Willems, “maar hoe dan ook laat onze studie zien dat hersenonderzoek wel degelijk kan vertellen: hét lezende brein bestaat niet.”