Geslaagd eerbetoon aan Alan Turing die Enigma van de Nazi's wist te kraken in de Tweede Wereldoorlog The Imitation Game

In de film ‘The Imitation Game’ speelt Benedict Cumberbatch de eigenaardige wiskundige Alan Turing, die in de Tweede Wereldoorlog essentieel was voor het kraken van de Duitse Enigmacodes. Een rol die hij met verve speelt in een eerbetoon aan de oorlogsheld.

21 januari 2015

Relatief weinig mensen zullen de Britse wiskundige Alan Turing kennen. Toch bedacht hij als eerste hoe een computer kan werken en vond een test voor kunstmatige intelligentie uit. Daarnaast leverde hij in de Tweede Wereldoorlog misschien wel de grootste individuele bijdrage aan het verslaan van de Nazi’s.

Door het kraken van de Enigmacode wisten de geallieerde geheime boodschappen van de Duitsers te onderscheppen én te lezen. De oorlog kreeg een andere wending en werd volgens sommige experts met wel twee jaar verkort doordat de plannen van de Nazi’s bekend waren.

Toch werd de man die ervoor verantwoordelijk was, de jonge Turing, na de oorlog niet geëerd voor zijn daden. Sterker nog, hij werd opgepakt voor zijn homoseksualiteit en moest kiezen: gevangenisstraf of chemische castratie. Hoog tijd voor eerherstel in een grote Hollywoodproductie over de verguisde oorlogsheld.

De trailer van ‘The Imitation Game’.

Eigenaardige Turing

Wat opvalt in de film is het geweldige acteerwerk. Zeker hoofdrolspeler Benedict Cumberbatch blinkt uit en zet een eigenaardige en eigenwijze Turing neer, die niet bepaald uitblinkt in communiceren met collega’s. Het karakter grenst wel aan het autistische, iets dat de filmmakers hebben aangedikt.

Alan Turing gespeeld door Benedict Cumerbatch in ‘The Imitation Game’. Hij staat bij een kast met allemaal draden. — Alan Turing gespeeld door Benedict Cumerbatch in ‘The Imitation Game’.
Black Bear Pictures

Ook het script van de film zit goed in elkaar. Verschillende periodes (zijn jeugd, de oorlogsjaren en de periode daarna) lopen door elkaar heen maar vormen toch een geheel. En hoewel ‘The Imitation Game’ zich vooral op het werk van Turing en zijn collega’s focust, is continu de dreiging van de oorlog voelbaar. Het is allesbehalve een film over een eenzame wiskundige die op een achterkamertje een machine bouwt.

De wetenschap

Dan de vraag of de wetenschap goed in beeld komt. Turing heeft zó veel voor het jonge vakgebied informatica betekend dat het bijna onmogelijk is om al zijn verdiensten te behandelen in één coherent verhaal. Dat gebeurt ook niet.

Alan Turing gespeeld door Benedict Cumerbatch in ‘The Imitation Game’. Hij staat voor een machine die erg lijkt op de echte Bombe. — De machine in de film lijkt erg op de echte Bombe.
Black Bear Pictures

Het is zijn werk als codekraker die de hoofdrol opeist. En de manier waarop de Engelsen in hun hoofdkwartier op Blechtley Park stoeiden met de in eerste instantie onbreekbare codes van de Duitsers.

Uiteindelijk was er succes met de Bombe-machine, die in de film trouwens Christopher wordt genoemd naar de jeugdliefde van Turing. Deze was in staat om een groot aantal verschillende versleutelingen van Enigma te toetsen en de juiste instellingen te vinden voor het ontcijferen van de boodschap.

De filmmakers hebben goed opgelet, want de machine lijkt sprekend. En zelfs de radertjes draaien precies zoals ze in het echt draaiden. Wat ze wel compleet over het hoofd zien, is dat de machine niet (alleen) door Turing zelf werd gebouwd, maar door een team van mensen.

Lang niet alle kneepjes van het vak van codekraker komen in ‘The Imitation Game’ aan bod. Zo was de grootste zwakte van Enigma dat een letter nooit als zichzelf versleuteld kon worden. De geallieerden maakten daar dankbaar gebruik van. Ook ontbreekt de manier waarop standaardzinnetjes van de Duitsers aanwijzingen vormden.

Verder zijn de door Turing in 1936 bedachte Turingmachine en de Turingtest voetnoten in de film. Toch is het eigenlijk al knap dat ze überhaupt aan bod komen. Dat de kijker niet volledig meekrijgt wat Turing allemaal voor de informatica heeft betekend, is te verkroppen. Het veel uitgebreider behandelen van deze materie had de film waarschijnlijk onnodig gecompliceerd gemaakt.

Hollywood versus werkelijkheid

Het voelt wel een beetje vreemd dat belangrijke personen waarmee Turing samenwerkte helemaal niet in de film voorkomen. Bijvoorbeeld Gordon Welchman met wie Turing samen de machine ontwikkelde. Of dat er in het team van Turing opeens een spion blijkt te zitten. Terwijl dat in het echt niet zo was.

Een groep mensen die naar een computerscherm kijken in een scene van de film ‘The Imitation Game’. — Wat betreft de karakters hebben de filmmakers hun ‘artistieke vrijheden’ zeker gebruikt.
Black Bear Pictures

Zijn relatie met Joan Clarke is misschien weer wat geromantiseerd (hoewel ze wel kortstondig verloofd waren). Maar als je in het achterhoofd houdt dat de werkelijkheid een beetje geweld aan is gedaan dan stoort deze ‘artistieke vrijheid’ eigenlijk niet in deze film, die toch vooral gezien moet worden als een geslaagd eerbetoon aan Turing.

Eerder sprak redacteur Roel van der Heijden over de film bij De Nieuws BV op Radio 1. Dat fragment is hier terug te luisteren.

Reageer