Helende suggesties

In de jaren negentig waren de hypnoseshows van Rasti Rostelli razend populair. Onder het uitspreken van monotone leuzen als ‘Mijn wensen zijn jouw wensen. Jij doet wat ik wil’ liet hij mensen kakelen als kippen of een ui eten alsof het een sappige, zoete appel was. Dat was natuurlijk hilarisch voor het publiek. Rostelli gebruikte in zijn shows een slimme mix van psychologie, suggestie en veel gevoel voor entertainment. De deelnemers deden vrijwillig mee – meestal uit nieuwsgierigheid - en vertrouwden volledig op Rostelli als ‘expert’. Door een combinatie van lichte trance, sociale druk en de energie van het publiek werden ze steeds verder de ervaring in getrokken.

Deze theatrale vorm van hypnose heeft bij veel mensen het beeld gecreëerd dat je in trance de controle volledig kwijtraakt en dat je niets meer weet. “Maar dat klopt niet”, zegt Elroly Groeneveld, medisch hypnotherapeut aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). “Sterker nog, je kunt alleen gehypnotiseerd worden als je dat zelf wilt.” In plaats van een vorm van manipulatie is hypnose juist een manier om de aandacht bewust te sturen en dat is precies waar hypnotherapie gebruik van maakt.

Reset voor het brein

Hypnotherapie helpt het brein nieuwe dingen aan te leren, bijvoorbeeld bij chronische pijn. “Vaak begint het met een lichamelijke klacht, zoals een ontsteking in je darmen”, legt Michel van Vliet uit. Hij is kinderarts sociale pediatrie en docent medische hypnose aan het UMCG. “Zenuwen sturen een signaal naar het brein dat er iets mis is en dat je daar rekening mee moet houden, bijvoorbeeld kleinere beetjes eten. Maar nadat de oorzaak verdwenen is, blijven de zenuwen soms overgevoelig. Ze blijven dan waarschuwingssignalen afvuren, zodat je brein nog steeds de pijn voelt. In dat geval kan het brein met behulp van hypnotherapie leren dat die signalen niet meer nodig zijn. Dit gebeurt doordat hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor pijnbeleving minder actief worden. Het zorgt als het ware voor een ‘reset’.”

Hersenscans laten zien dat hypnose daadwerkelijk meetbare veranderingen in hersenactiviteit veroorzaakt. Van Vliet: “Maar in welke hersengebieden die verschillen liggen is helemaal afhankelijk van waar iemand aan denkt tijdens de hypnose - zijn dat beelden, geluiden of geuren? - en waarvoor je de hypnose ondergaat – angst, pijn of slaapproblemen.”

Wat wel duidelijk is, is dat hypnose specifieke hersengebieden activeert die normaal gesproken minder toegankelijk zijn voor bewuste controle. Zo wordt de prefrontale cortex, een hersengebied dat verantwoordelijk is voor focus en zelfcontrole, bijvoorbeeld actiever. Dit verklaart waarom mensen zich beter kunnen concentreren. Tegelijkertijd neemt de activiteit in het default mode network af, een netwerk dat betrokken is bij innerlijke gedachten zoals piekeren en dagdromen, waardoor afleidende gedachten verminderen.

Hypnose is een techniek die het brein in een staat van diepe concentratie en ontspanning brengt. Dit zorgt ervoor dat iemand meer ontvankelijk is voor positieve suggesties. Van Vliet beschrijft het als volgt: “Onder hypnose word je eventjes niet afgeleid door de wereld om je heen, je bent helemaal gericht op wat de hypnotherapeut zegt. Het lijkt op een dagdroom waarin je oefeningen doet om ongewenste gewoonten of negatieve gedachten te vervangen door positieve of helpende varianten.”

In de behandelkamer

Er is inmiddels voldoende bewijs dat medische hypnotherapie zowel bij volwassenen als kinderen effectief kan zijn. Bij het UMCG krijgen jaarlijks 75 tot 80 kinderen deze behandeling voor chronische klachten zoals hoofd- of buikpijn, bijvoorbeeld bij het prikkelbaredarmsyndroom. Groeneveld: “Ik krijg kinderen doorgestuurd door artsen, zoals neurologen en maag-darm-leverartsen, die op dat moment niet verder kunnen helpen. De pijn die het kind ervaart kan niet gekoppeld worden aan bijvoorbeeld de MRI-beelden of laboratoriumuitslagen. Met medische hypnose kunnen we de pijn- of angstklachten van kinderen vaak in drie tot zes sessies grotendeels verlichten of ze tools aanleren om ermee om te gaan.”

Daarnaast blijkt hypnotherapie ook effectief bij kinderen die een operatie of chemotherapie ondergaan. Van Vliet: “Als ze vooraf met hypnose geoefend hebben, hebben ze minder pijnmedicatie nodig, hebben ze minder angst en herstellen ze sneller. In steeds meer ziekenhuizen is medische hypnose beschikbaar, en artsen raken steeds beter bekend met de voordelen.”

Oude trauma’s

Hoewel hypnotherapie vaak wordt ingezet bij kinderen, kan het ook een hulpmiddel zijn voor volwassenen die worstelen met chronische lichamelijke klachten of met emotionele pijn en onbewuste patronen uit het verleden. Psycholoog en hypnotherapeut Anne Cox vindt het fascinerend hoe het onderbewuste een grote invloed heeft op hoe we ons gedragen en voelen: “Hypnose is een manier om invloed uit te oefenen op dit onderbewuste. De kracht van suggestie is heel sterk.” In haar praktijk ervaart ze regelmatig hoe hypnose kan helpen om oude, onbewuste trauma’s naar de oppervlakte te brengen. “Mensen komen bij me met klachten waarvan ze niet begrijpen waar ze vandaan komen. Soms voelen ze zich ineens angstig of verdrietig, zonder dat daar een duidelijke aanleiding voor lijkt te zijn.”

“In trance – dus in een rustige, geconcentreerde toestand – probeer ik ze te laten voelen waar die pijn of dat verdriet vandaan komt”, legt Cox uit. Dan blijkt vaak dat er diep weggestopte herinneringen aan een pijnlijke gebeurtenis naar boven komen. “Zo begeleidde ik eens een man die als vijfjarig jongetje op een dag zijn vader zag vertrekken en hem daarna nooit meer terugzag. Tijdens de hypnosesessie besefte hij hoeveel verdriet daar nog zat. Maar hij had het jarenlang onderdrukt met een kritisch stemmetje: ‘Jongens huilen niet’ en ‘Dit is zo lang geleden, daar hoef ik nu toch niet meer verdrietig om te zijn?’”

Het besef dat zo'n oude ervaring nog steeds invloed heeft is vaak al helend. Om cliënten te helpen die oude pijn los te laten, gebruikt Cox technieken zoals rewriting history. ‘Wat als je als volwassene nu terug zou kunnen naar dat moment? Wat zou je tegen het kind dat je toen was willen zeggen? Hoe zou je hem geruststellen?’ Door op die manier onder hypnose opnieuw contact te maken met het verleden, krijgen mensen de kans om met compassie naar zichzelf te kijken en het alsnog te verwerken.

Over de effectiviteit van hypnotherapie bij verslavingen, zoals stoppen met roken, is de wetenschap verdeeld. Cox vertelt: “Ook in mijn praktijk zie ik wisselende resultaten. Bij mensen die voor een quick fix gaan werkt hypnose vaak niet. Maar bij mensen die echt gemotiveerd zijn kan hypnotherapie een hulpmiddel zijn om ontwenningsverschijnselen te verminderen en de motivatie om te stoppen te versterken.”

Geen magie

Niet iedereen is even makkelijk te hypnotiseren. Tien tot vijftien procent van de bevolking kan snel in een diepe trance raken - iets waar Rostelli handig gebruik van maakte - terwijl de meerderheid in meer of mindere mate hypnotiseerbaar is. Nog eens tien tot vijftien procent van de mensen blijkt helemaal niet gevoelig voor hypnose te zijn en zal dat ook nooit worden. Onderzoek toont aan dat hypnotiseerbaarheid niet zozeer te maken heeft met iemands karakter, maar meer met hoe bepaalde delen van de hersenen samenwerken. Mensen die makkelijker in trance komen, hebben sterkere verbindingen tussen hersengebieden die helpen bij concentratie en verbeelding, waardoor ze beter op suggesties reageren.

Hypnose is geen magie, maar een wetenschappelijk onderbouwde techniek die - vooral bij kinderen - steeds breder wordt toegepast in de medische en psychologische zorg en die steeds meer erkenning krijgt als effectieve behandelmethode. “Maar het is geen wondermiddel”, zegt Van Vliet. “Hypnose is één van de mogelijkheden waaruit je kunt kiezen en zal altijd een aanvulling op andere behandelingen blijven.”