Grote ijsplaat staat op het punt van Antarctica los te raken

Een gigantische ijsplaat staat op het punt om af te breken van West-Antarctica en de oceaan op te drijven. Het gaat om een deel van de honderden meters dikke ijsplaat Larsen C, een uitloper van de ijsbedekking van het continent. Hoe kan dat, en hoe erg is het? NEMO Kennislink beantwoordt de belangrijkste vragen.

13 januari 2017

De scheur in Larsen C is ongeveer honderd meter breed, en doorklieft de hele (ongeveer 350 meter dikke) ijsplaat. — De scheur in Larsen C.
John Sonntag, NASA, public domain

IJsplaat afgebroken

De ochtend van 13 juli 2017 kwam het ‘brekende’ nieuws hier binnen: een plak ijs met een oppervlakte waar de provincie Groningen twee keer in past, is losgeraakt van ijsplaat Larsen C op Antarctica. Al ruim een jaar melden de media met enige regelmaat dat er een ijsplaat op afbreken staat. “Alweer?”, mailden sommige lezers ons, maar de verhalen gaan steeds over dezelfde ijsplaat.

Dankzij satellietbeelden is goed zichtbaar hoe deze bezig is af te scheuren, en elke keer als de scheur groter is geworden, laat men dit weten. Maar niet lang meer: nog vijf kilometer, en er is écht een deel van de plaat Larsen C afgebroken. In januari 2017, toen er nog twintig kilometer te gaan was, schreven wij er dit over.

Hoe weet men dat de plaat gaat afbreken?

Er zit een scheur in de ijsplaat, die steeds groter wordt. Dat is te zien op satellietbeelden. De spleet is gemiddeld zo’n 100 meter breed (van 0 meter aan het begin van de scheur tot enkele honderden meters aan de plaatrand) en loopt door tot de onderkant van de ijsplaat.
Van maart tot augustus 2016 was de scheur 22 kilometer langer geworden, eind 2016 kwam daar nog eens 18 kilometer bij. Als het nog eens 20 kilometer verder scheurt komt de ijsplaat los.

Maar zei men vorig jaar niet óók al dat de ijsplaat binnenkort ging afbreken?

Klopt, maar aardwetenschappers hebben vaak een andere definitie van ‘binnenkort’ dan de meeste andere mensen. ‘Het kan morgen zijn, maar ook over een paar jaar’, was vorig jaar de voorspelling. Dat het afgelopen jaar zo hard ging betekent waarschijnlijk dat het binnen een paar maanden al zover is.

Over hoeveel ijs hebben we het?

De ijsplaat die op het punt staat af te scheuren heeft een oppervlakte van 5000 km². Dat is net zo groot als Gelderland, of als Noord-Brabant. De dikte is gemiddeld ongeveer 350 meter. Het gaat dus over 1750 biljoen (175 met 13 nullen) liter ijs – daar kan je bijna 300 keer het IJsselmeer mee vullen.

Over de ijsplaat Larsen C loopt een scheur, die steeds verder open splijt.
John Sonntag, NASA, public domain

Oei. Gaat de zeespiegel dan omhoog?

Als je 1750 biljoen liter water aan zee toevoegt stijgt de zeespiegel bijna een halve centimeter. Maar het smelten van dit ijs heeft geen effect – het lag immers al in zee. Wel is er een indirecte invloed op de zeespiegel. De gletsjers op Antarctica hebben de neiging om in de oceaan te glijden, maar worden hierbij tegengehouden door de ijsplaten rondom. Als de ijsplaten afbreken, verdwijnt de rem op het systeem, en glijden deze gletsjers versneld in zee. En dat verhoogt het zeeniveau wél, al is het lastig te voorspellen hoe snel dat zal gaan.

Hoe komt het, dat deze ijsplaat afbreekt?

Het is een natuurlijk proces, dat de platen aangroeien en er af en toe een stuk afbreekt. Maar met de opwarming van de aarde breekt er wel vaker iets af. In dit gebied stijgt de temperatuur bovengemiddeld snel vergeleken met de rest van de aarde, en ook het zeewater is warmer geworden. Andere ijsplaten, Larsen A en Larsen B, zijn Larsen C al voorgegaan. Deze verdwenen in kleinere brokstukken.

Na het verschijnen van dit nieuwsbericht scheurde de ijsplaat gestaag verder. Wetenschappers volgden de scheur in de Larsen C onder meer met radarbeelden van de satelliet Sentinel-1. Vooral het verschil in de verticale bewegingen van de plaat aan weerszijden van de scheur gaven hierbij veel informatie.

Het stuk van de ijsplaat dat op 12 juli 2017 uiteindelijk afbrak, is groter dan wij een half jaar geleden nog schreven: geen 5000 maar 5800 km². (Dus niet de oppervlakte van Gelderland of Noord-Brabant, maar twee keer die van de provincie Groningen!)