Gesnapt vóór de daad

Criminaliteits Preventie Systeem

Ook in Nederland is deze trend zichtbaar. Sterker nog, na succesvolle experimenten in onder meer Amsterdam en Enschede wil ons kikkerland als eerste land al zijn politiekorpsen laten werken met software die misdaad kan voorspellen. Dat kan met het zogenaamde Criminaliteits Preventie Systeem, ook wel kortweg CPS genoemd.

CPS laat politiemensen op kaartjes zien waar er in hun stad inbraken, straatroof, zakkenrollerij of gewelddadigheden zullen plaatsvinden – en ze zich dus naartoe moeten spoeden. CPS voorspelt die misdrijven aan de hand van politiedata als geregistreerde inbraken en aangiftes (daders slaan vaak opnieuw toe in dezelfde buurt), gecombineerd met gegevens van het Centraal Planbureau. Hieronder vallen bijvoorbeeld data als de samenstellingen van gezinnen in een bepaalde wijk en wie er een uitkering ontvangt.

Politiecijfers laten zien dat het aantal misdrijven flink daalde in steden die al met het systeem werkten. Bij straatovervallen voorspelde de computer bijna zestig procent correct, vertelde René Melchers, landelijk projectleider Predictive Policing, eerder aan dagblad NRC.

Moeten we ons dus in de handen wrijven met de komst van deze slimme detectiesoftware? Niet per se. De documentaire Pre-Crime laat zien dat de opkomst van misdaadpreventiesoftware, en het preventieve politieoptreden dat erop volgt, onze burgerrechten kan uithollen.

Pre-crime zoemt overigens niet alleen in op plaatsgerichte software à la het Nederlandse CPS. De documentaire neemt ook persoonsgerichte software, zoals dat van de politie van Chicago, onder de loep. Dit type computerprogramma stelt op basis van allerlei Big Data criminaliteitsrisicoprofielen op van burgers, waarna het agenten attendeert op de ‘hoogst risicovolle’ personen.

Rechtstaat

Preventief politieoptreden is een vaag begrip, zo blijkt in de documentaire al snel. Omdat misdaaddetectiesoftware een nieuw fenomeen is, hebben veel landen er nog geen wettelijke richtlijnen voor. Hierdoor kan het allerlei vormen aannemen, laat Pre-Crime zien.

Zo krijgt een vermeend bendelid in Chicago een brief van de politie. De man wordt gesommeerd weg te blijven van bepaalde plekken en personen. Doet hij dat niet dan kan hij opgepakt worden, bijvoorbeeld als er misdaden gepleegd worden en hij niet ingreep. Dat hij echt een bendelid is, kan de politie echter niet aantonen. Zulke instructies botsen met het recht om je vrij te verplaatsen en om om te gaan met wie je wilt.

Afgaande op Pre-Crime moeten we ons hierdoor echter niet in slaap laten sussen. Persoonsgerichte criminaliteitspreventiesoftware kan gemakkelijk geïntegreerd worden in plekgerichtesoftware, vertelt een Duitse deskundige op het gebied van data en privacy in de documentaire. “Technisch gezien is dat heel gemakkelijk.” Daarbij wil de Nederlandse overheid met de onlangs voorgestelde – en erg omstreden – Sleepwet zich wel degelijk toegang gaan verschaffen tot de digitale data van al zijn burgers, ook van degenen die helemaal nergens van verdacht worden.

Een verschuiving van potentiele criminelen naar een bredere ‘doelgroep’ kan bovendien geleidelijk gaan. Zo merkt een Britse professor in Pre-Crime fijntjes op dat de Kentse politie zijn criminaliteitspreventiesoftware binnenkort ook inzet bij grenscontroles. “Maar migranten zijn toch echt een andere groep dan criminelen.”

Beperkingen

Al met al kleven er dus flinke nadelen aan de inzet van slimme software om misdaad of misdadigers-to-be te voorspellen. Een Duitse deskundige vraagt zich in de film dan ook hardop af “waarom we in vredesnaam dergelijke algoritmes zouden willen hebben”.

Die vraag is echter minder retorisch dan hij lijkt. Als je dankzij een computer een terroristische daad kunt voorkomen die honderden mensen doodt of verwondt, is het dan niet stom – of misschien zelfs misdadig – dat niet te doen?

Zelfs de houding van de documentairemakers van Pre-Crime is hier en daar ambigu. Ze proberen je er als kijker op allerlei manieren van te doordringen dat ‘preventive policing’, en daarmee samenhangend ons gebrek aan digitale privacy, ongewenst is. Irritante onheilspellende muziekjes en eindeloze shots van bewegende camera’s, schuwen ze daarbij niet.

Tegelijkertijd laat Pre-Crime je de voordelen van misdaadpreventiesystemen goed zien. Door als het ware over de schouders van politiemensen mee te kijken, snap je bijvoorbeeld dat het voor hun veiligheid belangrijk kan zijn te weten wie er in een bepaald gebouw huist, wat slimme software nu mogelijk maakt.

Daarbij is het de vraag of de opkomst van dergelijke systemen nog te stuiten is. De documentairemakers maken de vergelijking met camera’s in de publieke ruimte. Konden we ons vroeger niet voorstellen dat we daarmee akkoord zouden gaan, nu zijn ze niet meer weg te denken uit onze risicomijdende hightech-maatschappij. De grote vraag die we onszelf moeten stellen, is daarom niet of misdaadpreventiesystemen wenselijk zijn, maar eerder welke vorm ze moeten hebben – en welke beperkingen.