Een groot deel van Nederland is te dik, toch worden mensen met overgewicht nog altijd regelmatig in een hoekje geplaatst: ze zouden lui zijn of niet goed voor zichzelf zorgen. Eigen schuld, dikke bult kortom, zo is de gedachte. En dat terwijl we weten dat invloeden uit de samenleving, sociale verschillen en psychische factoren heel bepalend zijn voor iemands gewicht, naast allerlei fysieke zaken die in je nadeel kunnen werken.

Als een van de laatste afleveringen in onze reeks over obesitas behandelen we de vooroordelen die daar rondom bestaan. Waarom veroordelen we mensen met meer kilo’s zo gemakkelijk, terwijl we tegelijkertijd weten hoe moeilijk het is om op gezond gewicht te blijven? En wat is wel de juiste manier om hiermee om te gaan?

Makkelijke oplossing

Gezondheidsonderzoeker Franshelis Garcia van Wageningen University onderzocht de stigma’s rond overgewicht, met een focus op maagverkleiningen, waar vooroordelen nog sterker tot uiting kunnen komen. “Als je obesitas hebt, word je vaak als lui gezien. Je zou je best niet doen en weinig discipline hebben. Binnen dat beeld klinkt een maagverkleining als makkelijke oplossing.” Iemand kiest immers niet voor gezonder gedrag, maar voor een operatie, is dan het verwijt.

Toch denkt niet iedereen daar zo over, blijkt uit een enquête uit 2024 van Garcia in drie landen. In Nederland bestaat relatief veel begrip voor maagverkleiningen, vergeleken met Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. “Mensen zien een maagverkleining als een medische ingreep, waar heel veel bij komt kijken.” Tegelijkertijd blijken Nederlanders evengoed negatief te oordelen over obesitas, net als in de andere landen: zo zouden dikke mensen sloom zijn. De schuld voor overgewicht wordt sterk gezocht in individueel gedrag, waardoor er relatief weinig begrip is.

Stigma zit van binnen

Garcia sprak ook met mensen die een maagverkleining ondergingen, om te zien hoe zij de vooroordelen ervaarden. Die kunnen diepe invloed hebben op hoe iemand naar zichzelf kijkt. “Bij geïnternaliseerd stigma geloven mensen met overgewicht de negatieve opvattingen die over obesitas of maagverkleiningen bestaan. Iemand denkt zelf ook dat hij lui is of met een maagverkleining voor de makkelijke weg kiest.”

Voedingsbodem

Hoe over gewicht wordt gepraat en geschreven, beïnvloedt dus hoe we kijken naar mensen met obesitas. Dat roept de vraag op: dragen we bij NEMO Kennislink met onze serie niet bij aan vooroordelen rondom overgewicht?

De afgelopen maanden hebben we geschreven over de oorzaken en gevolgen van obesitas en wat we daaraan kunnen doen. We hebben geprobeerd een genuanceerd beeld te schetsen, maar tegelijkertijd: we presenteren overgewicht wel als probleem, dat deels voortkomt uit persoonlijke keuzes, en schrijven vooral over wat mensen met overgewicht moeten doen om dat te verhelpen. Is het niet verkeerd om mensen in te delen in twee groepen: gezond gewicht tegenover ongezond gewicht, en daarmee ook zij die goed leven versus zij die beter hun best moeten doen? Dat lijkt een voedingsbodem voor vooroordelen.

Eigen verhaal telt

Dat is misschien wat snel gedacht. Het is volgens hoogleraar psychologie en neurowetenschappen van abnormaal eetgedrag Anne Roefs van de Universiteit Maastricht best mogelijk om de gevaren van overgewicht en iemands ongezonde eetgedrag te benoemen, zonder dat diegene te verwijten: “Leefstijl heeft wel een grote invloed op gewicht, maar dat betekent niet dat ik bij een ongezonde leefstijl vind: dat is eigen schuld, dikke bult. Het kan komen doordat iemand van huis uit geen gezonde eetgewoonten heeft meegekregen. Of iemand zit in een moeilijke fase in het leven. Als je in een scheiding ligt en je bent ontslagen, heeft gezond leven even geen prioriteit. Bovendien werkt onze voedselomgeving en vaak stressvolle manier van leven ons tegen.”

De gedragscomponent erkennen sluit begrip dus allerminst uit. Daarbij helpt het ook om te erkennen dat de uitdaging waar mensen voor staan sterk verschilt van persoon tot persoon, vindt gezondheidspsycholoog Catharine Evers van de Universiteit Utrecht: “Ik rook zelf niet. Voor mij is een sigaret absoluut geen verleiding. Ga je dan zeggen: jij bent goed in zelfregulatie en beheersing? Nee, want ik ervaar de verleiding ook niet.”

Zulke persoonlijke verschillen gelden net zo goed rond voedsel. Waar de een flink z’n best moet doen om op gezond gewicht te blijven, vormt dat voor de ander geen enkele uitdaging, benadrukt Evers. “Ik kan ook een hele dag niet eten, dan vergeet ik het gewoon.” Juist begrip voor zulke verschillen maakt het mogelijk om problemen te benoemen zonder personen die ermee kampen te veroordelen.