Het verhaal over een verdwenen leger van 50.000 man in de Egyptische woestijn klonk al onwaarschijnlijk, maar blijkt dat nu ook te zijn. De Perzen werden domweg verslagen in de zesde eeuw voor Christus. Dit enorme verlies werd verzwegen om de opstand van de rebellerende Egyptenaren niet verder te voeden.
Afgelopen januari deed archeoloog en Egyptoloog Olaf Kaper van de Universiteit Leiden een verrassende vondst. Hij trof tijdens opgravingen bij de tempel in de Egyptische Dachla-oase onverwachts enkele blokken met hiëroglyfen aan. Deze blokken noemden de naam van de lokale rebellenkoning Petoebastis III, die in de zesde eeuw voor Christus in opstand kwam tegen de Perzische bezetter. De vondst bleek een ontbrekend puzzelstukje in de geschiedenis.
Mensetende zandstorm…?
In de maanden die volgden op de vondst, is Kaper bezig geweest met de reconstructie van de geschiedenis van deze periode. Wat we vandaag de dag weten komt grotendeels door de pennenvruchten van Griekse geschiedschrijver Herodotus. Kaper: “Volgens Herodotus trok een Perzisch leger van 50.000 man de woestijn in, waarna de soldaten werden verrast en verzwolgen door een zandstorm. Nu kunnen zandstormen gevaarlijk zijn, maar een massaslachting van een heel leger is onmogelijk. En waarom het leger de woestijn in trok, vermeldde Herodotus ook al niet. Al met al een raar verhaal.”
Het missende puzzelstukje in dit verhaal is de rebellenkoning. Hij was het (voor Herodotus onbekende) doel van de onderneming. Petoebastis III had een leger op de been gebracht in de Dachla-oase, een stille uithoek in het Egyptische rijk. Volgens Kaper was de Perzische koning Cambyses II bewust op weg naar deze oase, om de rebellen een kopje kleiner te maken. Dit klopt als je de route naloopt van het zuidelijke startpunt Thebe (nu Luxor) richting Dachla in het midden van de Westelijke Woestijn van Egypte.
Het Oude Egypte, met linksonder de oase Dachla/ Dakhla en langs de Nijl Thebe en Memphis, van zuid naar noord. Detail uit kaart van het Oude Egypte
wiki commons
Onderweg kom je na zeven dagen aan bij de Kharga-oase, wat overeenkomt met Herodotus’ beschrijving van de veldtocht. Wanneer het leger weer verder reist in westelijke richting gaat het mis. Kaper: “Het enorme Perzische leger trof naar mijn mening de rebellen en verloor deze veldslag. Het rebellenleger trok vervolgens verder richting het noorden, naar de hoofdstad Memphis. Ondertussen veroverden ze de gebieden die ze op hun route tegenkwamen. Om het verzet in Memphis niet aan te zwengelen, werd de nederlaag in de doofpot gestopt.”
Het mocht alleen niet baten: Petoebastis III bereikte met zijn leger de hoofdstad, nam hem in en werd tot farao gekroond. Bij Ahmeida liet hij vervolgens de tempel bouwen, waarschijnlijk als dank voor de overwinning en om zijn positie te verstevigen. De door Kaper gevonden blokken waren onderdeel van deze tempel en volgens hem het bewijs voor de overwinning op de Perzen. Het blok met de hiërogliefen bevat een deel van de koningsnaam van Petoebastis III. De eerste naam daarvan is Horus, die de beide landen (dat zijn Opper- en Neder-Egypte) verstevigt.
Gruwelijk einde rebellen
De opstand was vrij succesvol en waarschijnlijk met uitzondering van de Nijlvallei verloren de Perzen grote delen van Egypte. Na twee jaar komt de beroemde Perzische koning Darius I (522 v.Chr. tot 485 v.Chr.) orde op zaken stellen. Dit ging er bloederig aan toe en veel overwonnen rebellenleiders werden afgevoerd naar Perzië, waar ze een gruwelijke dood stierven. Ook Petoebastis III werd gevangen genomen, maar wat er met hem is gebeurd is onduidelijk.
Kaper: “Het Bisitun-reliëf vertelt het verhaal over deze opstand in de beginjaren van Darius’ regeringsperiode. Het toont Egyptische rebellenleiders, maar de naam Petoebastis III staat er niet bij. Dat wil niet zeggen dat hij daar niet tussen staat of niet in Perzië gruwelijk aan zijn einde is gekomen, zoals de andere rebellenleiders. Verder onderzoek zou dit kunnen uitwijzen.”
Darius I en gevangengenomen rebellenleiders uit Egypte. Zij kwamen in opstand tijdens het begin van zijn regeringsperiode. Of Petoebastis III hier ook bij staat is onbekend.
Wikimedia Commons, Hara1603 via CC0De Perzen voeren onder Darius een waar schrikbewind over de Egyptische gebieden en het is niet onvoorstelbaar dat de inwoners bang waren om te praten. Wanneer Herodotus ongeveer 75 jaar later in Egypte is, krijgt hij een verhaal te horen over een leger dat verdween in een zandstorm, wat hij voor zoete koek slikt.
Nog meer ontdekkingen
De oorzaak achter het verdwijnen van het Perzische leger is niet het enige dat Kaper heeft ontdekt. Hij denkt ook de reden te hebben gevonden voor de plotselinge tempelbouw in de zuidelijke oases door koning Darius. Kaper: “Om latere opstanden te voorkomen, reorganiseert Darius zuidelijk Egypte. De afgelegen oases laat hij integreren met de rest van Egypte, onder andere door er tempels te bouwen. Hij introduceert nieuwe, efficiënte irrigatiesystemen waardoor de landbouw zich snel ontwikkelt in dit gebied en er worden meer ambtenaren gestationeerd zodat de staatsbemoeienis toeneemt. Infrastructuur wordt uitgebreid en het verkeer tussen de oases en de Nijldelta neemt toe. Dit alles om het gebied minder een uithoek te laten zijn, waar in alle stilte rebellenlegers kunnen worden gevormd.”
Volgend jaar gaat Kaper weer terug naar de Dachla-oase voor opgravingen. Hij hoopt op nieuwe vondsten, die meer zullen vertellen over Dachla als uitvalsbasis van Petoebastis III en zijn rebellenleger.