"Geef docenten de regie over het onderwijs"

Dat is raar, want je bent als docent nooit klaar met leren en innoveren, zegt Snoek. “Lesgeven is zo complex! Je vindt de individuele ontwikkeling van kinderen belangrijk, maar stopt ze tegelijkertijd in klassen van dertig bij elkaar. Dat stelt leraren dagelijks voor dilemma’s. Gedurende je carrière blijf je je afvragen: welke leerproblemen kom ik tegen en wat kan ik er aan doen?”

Om het basis- en voortgezet onderwijs te verbeteren, vertelt Snoek, moeten docenten zulke problemen ook buiten de klas bespreken en onderzoeken. “Maar hoe kan je dat van ze verwachten als ze er niet voor zijn opgeleid? Iedereen roept dat leraren verantwoordelijkheid moeten nemen voor innovatie in het onderwijs, maar er wordt weinig gepubliceerd over hóe ze dit moeten doen.”

Daar maak ik me hard voor, zegt Snoek. “Hoe leer je docenten om problemen in de klas te signaleren, het academische onderzoek naar deze problemen te voeden en de aanbevelingen die hieruit voortkomen toe te passen op scholen? Snoek besloot op deze ontdekkingstocht te promoveren. “Ik wilde niet alleen weten wat de rol van de docent zou moeten zijn, maar ook die van de opleiding en de scholen.”

Hoe los je dit conflict op?
“Wat ik probéér, is om leraren oog te geven voor organisatieprocessen in het onderwijs. Om problemen binnen de klas te signaleren en buiten de klas te onderzoeken. Zo kunnen ze de brug bouwen tussen specifieke problemen op school en de vertaling hiervan in overkoepelend beleid zoals toetsing. En laten ze aan bestuurders zien: wij nemen collectieve verantwoordelijkheid voor het onderwijs.”

“Want je kan als leraar wel verwijzen naar het perfecte Finland, waar de regering de docenten vertrouwt en er geen onderwijsinspectie bestaat. Maar dat vertrouwen moet je verdienen. En dat is er nu nog niet, want leraren zijn als groep gewoon slecht georganiseerd. Daar komt trouwens wel verandering in, nu de onderwijscoöperatie is opgericht.”

Wat doet zo’n docent 2.0 dan precies?
“Hij geeft les, observeert en signaleert allerlei potentiële onderwerpen voor wetenschappelijk onderzoek. Als leerlingen lusteloos achter hun tafel hangen vraagt hij zich af: hoe kan ik de motivatie van leerlingen stimuleren? Maar ook: hoe kan ik de uitval van leerlingen tegengaan, en wat is het effect van mij, de leraar, op hun zelfvertrouwen? En, heel iets anders: wat is de invloed van het inzetten van nieuwe media en technologie in het onderwijs, zoals filmpjes en iPads?”

“Vervolgens bespreekt hij deze vragen met collega’s binnen en buiten de school, en zet hij deze om naar een onderzoeksvoorstel dat – al dan niet in samenwerking met hogescholen en universiteiten – binnen de school wordt uitgevoerd. Samen met collega’s bedenkt hij vervolgens hoe hij de aanbevelingen het best kan invoeren in de klas. Zo kunnen leraren de strategische gevoeligheid ontwikkelen voor het verbeteren van onderwijs, en nemen ze zelf de regie over de ontwikkeling ervan. En zo wordt het onderwijs gestaag steeds beter.”

Deze extra verantwoordelijkheid vereist analytische vaardigheden en dus een ‘academische denkhouding’. Willen leraren dit wel?
“Nee, niet iedere docent wil dit. Dat hoeft ook niet: je moet er een aantal hebben die deze rol willen oppakken, en richting willen geven aan een school. Anderen kunnen hen daarin ondersteunen.”

Waar halen deze docenten de tijd vandaan? Ze hebben het al druk genoeg.
“Ja, tijd is een serieus probleem. Gelukkig maken steeds meer scholen ruimte voor ‘docenten-met-onderzoekstaken’ in te zetten, omdat ze het belangrijk vinden om vraagstukken binnen de school niet ad hoc op te lossen. Maar dat zijn er nog niet veel.”

“En deze onderzoekstaken hoeven niet belastend te zijn. We moeten loslaten dat onderzoek óf academisch opgezet en dus goed is, óf slecht. Er is een tussenweg. Leraren zijn geen academische onderzoekers, dat moet je ook niet proberen van ze te maken. Het zijn wel praktijkexperts met een onderzoekende houding. Dat levert geen kennis op die publiceerbaar is in internationale wetenschappelijke bladen, maar wel inzichten die kunnen helpen bij het onderbouwd verbeteren van onderwijs in de eigen school. Andere onderzoekers vanuit universiteiten of hogescholen kunnen helpen om die lokale kennis te verbreden – bijvoorbeeld door data van verschillende scholen te vergelijken – om zo tot wetenschappelijke publicaties te komen, maar dat is voor de school zelf niet direct noodzakelijk.”

“Tot slot moet het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap dat initiatief ondersteunen, bijvoorbeeld door middel van een lerarenbeurs. Niet alleen – zoals nu gebeurt – voor individuele leraren, maar ook voor collectieven van leraren die samen met hun schoolbestuur hun onderwijs willen verbeteren. Gelukkig is er bij het ministerie veel oog voor de vraag hoe we het beroep van leraar kunnen versterken. En voor iedereen geldt: blijf je inlezen in maatschappelijke vraagstukken, houd die ‘helicopterview’. Richt je niet alleen op de kleine wereld in de klas, op de opleiding of het ministerie, maar kijk verder.”

Wat kunnen enthousiaste docenten doen als ze dit stuk hebben gelezen?
“De opleiding Professioneel Meesterschap gaan volgen natuurlijk! Maar als dat niet kan: uit je moppermodus komen en gaan nadenken over hoe je de regie op jouw school kan pakken. Overleggen met de schoolleiding: in welke mate heerst er bij ons een lerende cultuur voor docenten, en hoe kunnen we deze creëren?”