Naar de content

Gasveld in Drenthe lekt al 52 jaar methaan

Erik Koch/Anefo, CC BY 4.0, bron: Nationaal Archief

Een gasveld bij het dorpje Sleen, in het oosten van Drenthe, is lek. Het methaan uit het gasveld sijpelt het grondwater in, ontdekten Nederlandse aardwetenschappers. Het is het gevolg van een boorongeluk van 52 jaar geleden.

Op 1 december 1965 ging er iets mis bij een gasboring bij ‘t Haantje in Sleen, een dorp vlak bij Emmen in Oost-Drenthe. De druk in de boorinstallatie liep te snel op, een explosie volgde, en de vijftig meter hoge boortoren verdween in zijn geheel in het drijfzand dat daarbij ontstond. Het personeel kon zichzelf op tijd in veiligheid brengen, maar de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) had de zaak pas na enkele maanden weer onder controle.

Het ondergelopen gebied rond de krater, na de blow-out in Sleen. Foto van 3 december 1965.

Erik Koch/Anefo, CC BY 4.0, bron: Nationaal Archief

De explosie (‘blowout’) veroorzaakte barsten in de ondergrondse bodemlagen, waardoor het gas sindsdien uit het gasveld weglekt. Tot op de dag van vandaag komt er methaan uit het natuurlijke gasreservoir in het grondwater terecht. Dat ontdekte een team van aardwetenschappers van de Universiteit Utrecht en wateronderzoeksinstituut KWR, na chemische analyse van het water. Eind december publiceerden ze hun bevindingen in het wetenschappelijke tijdschrift PNAS.

Luchtdicht verpakt

Wie iets in de ondergrond wil opbergen – CO2 bijvoorbeeld, of afvalwater dat overblijft na het oppompen van olie – kan dat vaak het beste in een voormalig olie- of gasveld doen. Deze ondergrondse bergplaatsen hebben zich immers al miljoenen jaren bewezen als betrouwbare gas- (of vloeistof)dichte verpakking. Het aardgas in een gasveld bevindt zich in de poriën van het poreuze gesteente, als water in een spons, met daar bovenop een ondoordringbare gesteentelaag die als deksel fungeert.

Maar dan moet dat deksel nog wel intact zijn. “Uit internationale studies weten we dat er met enige regelmaat lekken optreden langs de buitenkant van boorputten”, vertelt aardwetenschapper Gilian Schout van de Universiteit Utrecht, eerste auteur van het PNAS-artikel. “Wij laten nu zien dat ook ondergrondse blowouts tot aanhoudende lekkage kunnen leiden.”

Overigens zijn dergelijke ongelukken zeldzaam, voegt geochemicus en mede-onderzoeker Jasper Griffioen daaraan toe. “De blowout bij ‘t Haantje was een unieke gebeurtenis in Nederland. Het was wereldnieuws, destijds.”

Methaan

De onderzoekers troffen methaan aan in het ondiepe grondwater, precies boven het twee kilometer diepe gasveld. Dat het methaan uit dit gasveld afkomstig was, leidden ze af uit de verhouding waarin verschillende koolstofisotopen (zie kader) in dit methaan voorkwamen. Deze was vergelijkbaar met de isotopenverhouding in het gasveld. Ook de verhouding tussen methaan, ethaan en propaan was gelijk, hetgeen als extra bewijs geldt.

Op zich is het niet uitzonderlijk dat er methaan in het grondwater voorkomt, vertelt Niels Hartog, geohydroloog bij KWR, die aan het onderzoek meewerkte. Het ontstaat ook door de afbraak van dode planten en algen in de bodem, en wordt in dat geval moerasgas of brongas genoemd. Vroeger hadden veel boeren in het westen van het land een eigen, kleinschalige brongasinstallatie op hun erf staan, om dit moerasgas voor eigen gebruik te winnen.

Isotopen

zijn atomen. Een atoom bestaat uit een atoomkern met een wolk elektronen eromheen. De kern bestaat op zijn beurt uit protonen en neutronen. Bij verschillende isotopen van hetzelfde chemische element geldt dat het aantal protonen gelijk is, maar het aantal neutronen verschillend. De verhouding tussen bepaalde isotopen van een element geldt vaak als specifiek kenmerk van een materiaal. Je kan het als een soort vingerafdruk beschouwen.

Gevaar

Maar de ophoping van methaan, of het nu moerasgas of aardgas is, kan ook gevaarlijk zijn. Als het aan het aardoppervlak vrijkomt in een afgesloten ruimte, is er kans op ontploffingen en brand. “Of het methaan uit het gasveld bij Emmen aan het aardoppervlak vrijkomt moeten we nog uitzoeken”, zegt Hartog. Omdat het in dat geval in een open veld zou ontsnappen zou het bij Sleen overigens niet veel kwaad kunnen.

De provincie controleert het oppervlaktewater niet op de aanwezigheid van methaan. Voor het drinkwater is er geen probleem. Drinkwaterbedrijven beluchten het water als onderdeel van de zuiveringsprocedure. Daarmee wordt methaan, als het aanwezig is, automatisch uit het water verwijderd. In Spannenburg in Friesland gebruikt het drinkwaterbedrijf Vitens dit methaan uit het grondwater sinds 2014 zelfs als privé-energievoorziening.

Gilian Schout van de Universiteit Utrecht bemonstert het grondwater bij Sleen

 J. Griffioen, Universiteit Utrecht
Bronnen:
  • Schout e.a., Impact of an historic underground gas well blowout on the current methane chemistry in a shallow groundwater system, PNAS (2017), doi:10.1073/pnas.1711472115
ReactiesReageer