Fossielen bevestigen: er was geen 'oerknal van het leven'

Het is een wijdverbreid misverstand en een idee dat lang geheerst heeft onder aardwetenschappers: dat van de Cambrische explosie, ook wel de oerknal van het leven genoemd. Duizenden nieuwe, meercellige diersoorten zouden bijna 550 miljoen jaar geleden in een relatief kort tijdsbestek van slechts enkele miljoenen jaren zijn ontstaan.

Er was echter helemaal geen sprake van een explosie, is de afgelopen jaren steeds duidelijker geworden. Sinds paleontoloog en fossielenverzamelaar Charles Walcott in het jaar 1909 als eerste per toeval op de fossielrijke Cambrische Burgess Shale stuitte – het kleiige gesteente waarin de oeroude fossielen zo goed bewaard zijn gebleven – zijn er al meer dan 40 andere vindplaatsen ontdekt, met uiteenlopende ouderdommen. “De ‘Cambrische explosie’ blijkt eigenlijk een gestage evolutie te zijn geweest, die ongeveer 100 miljoen jaar duurde”, vertelt Simon Troelstra, gepensioneerd micro-paleontoloog van de Vrije Universiteit Amsterdam, die gespecialiseerd is in deze periode, maar zelf overigens niet bij de vondst in de Rocky Mountains betrokken was.

De Kootenay-site

Een jaar geleden ontdekten onderzoekers van het Royal Ontario Museum in Canada een nieuwe vindplaats van Cambrische fossielen, in het Kootenay National Park in de Rocky Mountains. De fossielen die de wetenschappers hier aantroffen bevestigen nogmaals dat de Cambrische explosie langer dan een paar miljoen jaar duurde. Het Kootenay Park bevindt zich op slechts 40 kilometer van het Yoho National Park, de beroemde plek waar Walcott de Burgess Schalie vond. Toch troffen de Canadese onderzoekers fossielen aan van zeebeestjes die in het Yoho National Park niet aanwezig waren, maar enkele jaren geleden wel in de beroemde 10 miljoen jaar oudere fossielenvindplaats Chengjiang in China werden aangetroffen. Volgens de Canadese paleontologen betekent dit dat deze oerdieren wijd verspreid voorkwamen, en inderdaad langer in onze zeeën hebben rondgezwommen dan oorspronkelijk werd gedacht.

De eencellige, primitieve voorlopers van het leven begonnen zich vervolgens te ontwikkelen tot de ingewikkelder exemplaren waarvan momenteel op meer dan 40 plekken op aarde de fossielen te vinden zijn. “De meesten zijn in de loop van de evolutie weer uitgestorven”, zegt Troelstra. Maar ook de eerste gewervelde, onze oer-voorloper, dook op in deze periode. “Het was een soort zebravisje.”

Vijftig soorten

De Kootenay-site is bijzonder, zegt Troelstra. De soortenrijkdom lijkt groot – in 15 dagen ontdekten de onderzoekers ruim 50 verschillende soorten, waarvan sommigen nog nooit eerder gezien waren – en de conservering extreem goed. Zelfs de weke delen zijn goed zichtbaar in de fossielen.

Toch is de vondst van een locatie met Cambrische fossielen op zich niet uniek. “Je vindt ze overal ter wereld, op plekken waar plotselinge modderstromen zijn voorgekomen”, zegt Troelstra. De zee-organismen uit de Burgess Shale van de Rocky Mountains leefden aan de voet van een steile helling. Ze werden door een plotselinge lawine van modderdeeltjes verrast, bedekt en afgesloten van zuurstof, waardoor er geen afbraak kon plaatsvinden. Hierdoor zijn de beesten niet verrot maar gefossiliseerd.