Rond haar 35^e gaf Natasja Wijling het op. Geen diëten meer, want die leverden uiteindelijk toch niets op. Ze wist heus dat haar overgewicht haar een hoger risico gaf op hoge bloeddruk, diabetes, hart- en vaatziekten, kanker. Maar dat was ver van haar bed. Na talloze mislukte afvalpogingen, berustte ze in haar lot: dan ben ik maar te zwaar. Totdat haar huisarts zeven jaar later vertelde dat ze diabetes type 2 had. Er moest iets gebeuren, als ze tenminste de trouwdag van haar kinderen nog wilde meemaken.

Wijling, inmiddels 50, worstelt al zo’n 40 jaar met haar gewicht. Eerst was ze maar een klein beetje te zwaar. Daarna iets meer. Op verjaardagen kreeg ze geen taart, maar een kaakje. Het mocht niet baten: op haar zwaarst woog ze 125 kilo, bij een lengte van 1,66m. “Er is geen enkel dieet dat ik niet geprobeerd heb: het brooddieet, Sonja Bakker, Cambridge Shakes, Weight Watchers. Allemaal hielpen ze, voor een tijdje, maar daarna vlogen de kilo’s er weer aan. Ik vond mezelf een slappeling”, vertelt Wijling.

Wijling is zeker niet de enige. Bijna 6 op de 10 Nederlanders heeft volgens cijfers van het CBS wel eens een afvalpoging gedaan. Onder mensen met overgewicht is dat zelfs bijna 9 op de 10. Toch lukt het veel mensen niet om een ideaal, gezond gewicht te bereiken. Dat is ook terug te zien in de statistieken: de helft van de Nederlanders is te zwaar, en 15 procent heeft zelfs ernstig overgewicht, volgens cijfers van het RIVM. Wat gebeurt er in je lijf als je probeert af te vallen? Waarom vliegen de kilo’s er na een tijdje weer aan? En welk dieet werkt dan wel?

Vooropgesteld: voor je gewicht is wat je eet niet allesbepalend. Veel meer zaken hebben óók invloed op wat de weegschaal aangeeft, zoals genetische aanleg, spiermassa, hormonen, beweging en de voedselomgeving.

De jojo

“Je voedingspatroon radicaal aanpassen heeft nog nooit gewerkt om blijvend af te vallen”, zegt diëtist Jolande van Teeffelen, eigenaar van diëtistenpraktijk HRC in Rotterdam. Toch is dat wat de meeste diëten beloven: snel veel kilo’s kwijt. En dat lukt ook — gemiddeld 4 à 5 kilo minder na zes maanden, of je nu Atkins of paleo volgt, bleek uit een grote overzichtsstudie. Ook Wijling viel bij ieder dieet in het begin flink af. Maar na een jaar was het gewichtsverlies vrijwel volledig verdwenen. Dit jojo-effect is berucht.

Dat de kilo’s er na een tijdje gewoon weer bij komen, heeft onder andere te maken met ghreline, het ‘trekhormoon’ in je maag. “Hoe vaker je zo’n vergaande aanpassing hebt gedaan in je eetpatroon, hoe meer ghreline van slag raakt. Daardoor krijg je steeds vaker steeds meer trek”, zegt Van Teeffelen. En dat is helaas blijvend.

Het helpt ook niet mee dat je lichaam graag vetreserves opslaat voor magere tijden, en dat vetcellen daar een geheugen voor blijken te hebben. Als je flink afvalt, wil je lichaam terugveren naar de oorspronkelijke toestand. Het gaat in de spaarstand, de verbranding gaat omlaag. Waar een vrouw met een gezond gewicht ongeveer 2000 kilocalorieën per dag nodig heeft, mag een vrouw met obesitas er maar 1500 om op gewicht te blijven - en zelfs nog minder om af te vallen.

Dat alles – de rol van ghreline, vetcellen met een geheugen, de spaarstand – leerde Wijlang pas later, na haar maagverkleining in 2017, toen haar internist haar vroeg of ze wilde meehelpen een patiëntenvereniging op te zetten. “Ik vocht al 40 jaar tegen de kilo’s, en toen kwam ik erachter dat dat dus niet zo vreemd is”, vertelt Wijling. Het deed haar ook beseffen dat ze geen slappeling was: haar lichaam met al zijn biologische processen werkte haar gewoon tegen.

Weet wat je eet

Volgens Van Teeffelen is dat kwartje laten vallen dan ook een van haar belangrijkste taken. “De meeste mensen weten best wat een gezond eetpatroon is”, vertelt de diëtist. “Maar het toepassen is een stuk lastiger. Het helpt als mijn cliënten begrijpen wat voeding in hun lichaam doet.”

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is de diëtist er niet om mensen op een streng dieet te zetten en ze zoveel mogelijk te laten afvallen, legt Van Teeffelen uit. “Het is niet zo dat je helemaal niets meer mag.” In plaats van focus op de kilo’s werkt ze aan bewustwording en gedrag.

Een voorbeeld: je komt om vier uur uit je werk en hebt al flinke trek. De kinderen komen thuis, het is allemaal wat rommelig, je moet nog koken en in de tussentijd gaat er van alles doorheen: koekjes, crackers, chips. “Dat alleen al opschrijven, helpt veel mensen beter te eten. Als je dan ook nog begrijpt dat het ghreline is die roept dat je trek hebt, en dat je weet dat je lichaam wordt verleid tot vet en zoet eten, kun je veel bewuster kiezen.”

Deze bewustwording leidt nog niet meteen tot gewichtsverlies, maar mensen gaan zich er wel fitter door voelen, beter slapen en vaak ook meer bewegen. Dat fittere gevoel alleen al is winst. Ook Wijling herkent dat. Even de trap op? Het was voor haar een mijl op zeven toen ze 125 kilo woog. “Ik verzamelde alles onderaan de trap. Als ik ’s avonds naar bed ging, nam ik het in een keer mee naar boven.” Nu, 30 kilo lichter door de maagverkleining, loopt ze zonder nadenken de trap op.

Kleine stappen

Het zijn de kleine stapjes die uiteindelijk veel meer doen dan de grote klappen van een crashdieet. Bovendien zijn ze beter vol te houden, en dat geeft ook vertrouwen. Van Teeffelen: “Hoe verder een leefstijlaanpassing van je gewoonten af staat, hoe lastiger het vol te houden is.” 

En laat die grote afstand nou net gelden voor de meeste (crash)diëten. Ook volgens het Voedingscentrum zijn bekende diëten vaak te streng, te eenzijdig in voedingsstoffen of te onpraktisch, als je voor jezelf bijvoorbeeld iets anders moet koken dat voor de rest van het gezin. Dat houd je moeilijk vol, en al helemaal niet levenslang.

Hoewel Natasja Wijling na haar maagverkleining acht jaar geleden 50 kilo afviel en ook kon stoppen met haar diabetesmedicatie, was het zeker geen quick fix: ze zal moeten blijven strijden tegen de kilo’s, waarvan er inmiddels alweer 20 bij zijn gekomen. Haar bloedwaarden komen weer in de gevarenzone en ze zal waarschijnlijk weer moeten beginnen met diabetesmedicatie. Ook zij probeert met kleine stappen langzaam af te vallen. “Maximaal 250 gram per week, zodat mijn lichaam het niet doorheeft.”

Verwacht van de kleine stapjes geen spectaculair gewichtsverlies, waarschuwt Van Teeffelen. Na een jaar begeleiding zijn haar cliënten gemiddeld acht tot tien procent van hun gewicht kwijt. Dat lijkt niet veel, maar het levert wel degelijk gezondheidswinst op. “Als mensen zich fitter voelen, beter slapen en hun bloeddruk, cholesterol en bloedsuikerwaarden zijn verbeterd, is dat fantastisch.”