Econoom Guido Imbens ziet dat ambitie en risico nemen in de VS meer worden gewaardeerd. Het is volgens de Nederlandse Amerikaan een belangrijke reden voor de economische kloof tussen de VS en de EU.
De Nederlands-Amerikaanse Nobelprijswinnaar Guido Imbens heeft vakantie. Hij is in de Amerikaanse staat Utah, om te skiën en naar een danswedstrijd van zijn zoon te kijken. Toch heeft hij een dag eerder een lezing gegeven op een nabijgelegen universiteit. Ook voor dit interview is hij niet te beroerd, dus zit hij in zijn vakantiehuis achter zijn laptop te videobellen. Het is nog geen zeven uur ’s ochtends. “De grens tussen werk en de rest van het leven is in Amerika veel kleiner. Banen heb je niet van 9 tot 5.”
Imbens is professor in de economie aan de prestigieuze Stanford University in de Amerikaanse staat Californië. Ook zijn vrouw werkt aan Stanford, als hoogleraar Economics of Technology. Imbens ziet een groot verschil in mentaliteit tussen Europeanen en Amerikanen. Met een glimlach denkt hij terug aan de tijd dat hij nog promovendus was aan de Universiteit van Tilburg. Als een seminar daar iets uitliep, gingen veel mensen voortijdig weg, omdat ze een bepaalde trein wilden halen. “Amerikanen zijn flexibeler en hebben minder bezwaar tegen lange dagen maken. Dat zie je ook in het aantal vakantiedagen of de lengte van het zwangerschapsverlof: het is allemaal minder omvangrijk dan in Nederland. Ik zie hier vaak dat kersverse ouders vrijwel direct weer gaan werken; in Nederland wordt dat afgekeurd.” Hij denkt dat als hij nooit de Atlantische Oceaan was overgestoken, hij waarschijnlijk ook minder hard had gewerkt voor zijn academische loopbaan. “Je wordt aangestoken door de mentaliteit van je omgeving; dat zie ik ook gebeuren bij Europese studenten en collega’s die hierheen komen.”
Imbens werd geboren in Geldrop, groeide op in Deurne en Eindhoven, en studeerde in Rotterdam. De wetenschapper met een Nederlands en een Amerikaans paspoort heeft een indrukwekkende loopbaan. Hij gaf les aan de beroemde Harvard University en is de laatste Nederlandse Nobelprijswinnaar: in 2021 won hij de Nobelprijs voor de economie. Over zijn cv toont hij zich bescheiden; zo is zijn vrouw volgens hem ‘een veel prominentere econoom’ in de VS. “En ach, die Nobelprijs ... Een paar van mijn collega’s hier op Stanford hebben er ook één gewonnen.” Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Het zit er bij hem nog steeds in. “Ik verbaas mij soms hoe snel Amerikanen praten over de grote dingen die ze bereikt hebben. Het is niet mijn stijl; wat dat betreft ben ik een nuchtere Nederlander.”
Unicorns
Stanford ligt in het hart van Silicon Valley, de regio die Google en vele andere grote techbedrijven huisvest. “Hier is het ambitieniveau nog extremer dan in de rest van het land. Studenten zien veel succesvolle mensen om zich heen, die uit een relatief bescheiden milieu komen. Dat leidt niet tot jaloezie, maar werkt inspirerend: als hij of zij dat kan, waarom ik dan niet?”
Recent onderzoek van accountancykantoor PwC liet zien dat meer dan de helft van de unicorns op de planeet (bedrijven met een waarde van één miljard dollar of meer) in de VS is gevestigd. Vele daarvan zitten in Silicon Valley en minder dan tien procent in Europa. Dat komt deels door de mentaliteit, denkt Imbens. Nederlanders (en Europeanen) zijn volgens hem ‘minder agressief en minder ambitieus’. Sterker: het is volgens hem onderdeel van de Europese en Nederlandse cultuur dat er soms wordt neergekeken op erg ambitieuze mensen. Imbens stelt dat het hoger staat aangeschreven om te streven naar een rustiger leven, met minder risico. “Als gevolg daarvan worden er, denk ik, minder grote, nieuwe bedrijven opgezet.”
Die ‘afkeer van het nemen van risico’ is er veel minder in de VS, ziet hij. “De meeste opgestarte bedrijven falen en verdwijnen zonder dat iemand er ooit van hoort. Daar word je hier niet op afgerekend; het risico nemen wordt juist gewaardeerd. Mensen beginnen daarna gewoon weer opnieuw. De cultuur is individualistischer dan in Europa: men wil zelf een bedrijf bezitten en beslissingen nemen, in plaats van voor iemand anders te werken. Daardoor zijn mensen meer geïnteresseerd in risicovolle loopbanen en ambitieuze projecten.”
Standford University ligt in het hart van Silicon Valley.
Frank Schulenburg, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia CommonsNegatieve publiciteit
Volgens de Amerikaanse Brabander wordt het Europese beeld van succesvolle Amerikanen bovendien te veel beïnvloed door mensen die zeer succesvol zijn, maar ‘niet de Europese waarden delen’. Hij doelt op de negatieve publiciteit rond Tesla-eigenaar Elon Musk en Meta-eigenaar Mark Zuckerberg. Soms is de publicatie te eenzijdig, vindt Imbens. “De publiciteit over Meta is nu veel negatiever dan tien jaar geleden. Maar het is een feit dat sociale netwerken ook positieve effecten brengen. We kunnen eenvoudig contact maken met mensen over de hele wereld.”
In Europa is minder prikkeling bij individuen om grootse plannen te realiseren
Bovendien sneeuwen daardoor de prestaties van ‘een groot aantal heel interessante Amerikaanse bedrijven’ onder, die bijdragen aan de samenleving. “De studenten hier op de businessschool wachten niet op de oplossingen van de overheid voor de problemen in de samenleving. Ze gaan zelf op zoek naar het antwoord. Hier in Californië heb je daarom allerlei bedrijven die technische oplossingen zoeken, zodat we zuiniger met de energie omgaan die we overdag opwekken via zonnepanelen. Het zou inspirerend zijn als er in Europa meer publiciteit is voor zulke ondernemers.”
Toch is ook Amerika niet zaligmakend, vindt hij. “De kloof in Amerika tussen arm en rijk is veel groter dan in Europa. In dat opzicht werkt de mentaliteit van collectieve verantwoordelijkheid in Europa beter. Maar je moet ook realistisch kijken naar de negatieve gevolgen daarvan: het leidt tot minder prikkeling bij individuen om grootse plannen te realiseren en daardoor tot minder economische groei.”
Europ of Euronder
Tussen Europa en de Verenigde Staten zit een economische kloof, in het voordeel van Uncle Sam. In deze interviewserie onderzoekt Daan Appels steeds vanuit een andere invalshoek hoe deze kloof ontstond en wat de EU eraan kan doen om het gat te dichten.
