De Amerikanen hangt wat boven het hoofd. Letterlijk. Vlakbij de Bank of America Tower in New York hangt aan een muur de National Debt Clock, die de Amerikaanse staatsschuld aangeeft. De National Debt Clock is één van de meest bekende ‘scoreborden’ ter wereld. Op 1 april 2025 stond de teller op 36.668.819.222.877 dollar.

De staatsschuld van een land wordt vaak gespiegeld aan het bruto binnenlands product (bbp). Dat is het totaal aan diensten en geproduceerde goederen van een land in één jaar. De totale schuld ten opzichte van het bbp was in de Verenigde Staten in 2024 zo’n 120 procent, volgens een berekening van ABN AMRO. Zorgelijke cijfers, die ook de top van de Amerikaanse financiële wereld opvallend loslippig maken. ‘De Amerikaanse overheid zit op een onhoudbaar traject en dat betekent simpelweg dat de schulden harder groeien dan de economie’, zei Jerome Powell, baas van de Amerikaanse centrale bank Federal Reserve (Fed) in gesprek met televisienetwerk CBS. De Fed is verantwoordelijk voor de stabiliteit van het financiële systeem, bijvoorbeeld door rentestanden te bepalen. Dit beleid moet zorgen voor stabiele prijzen en weinig werkloosheid.

Eén van de hoofdredenen voor de economische kloof tussen de VS en de EU is dat Amerika zich enorme schulden kan veroorloven om zich uit recessies te financieren, staat te lezen in het rapport ‘Europe needs to step up its game’ uit 2024 van verzekeraar Allianz Trade. Die kloof verdrievoudigde sinds de invoering van de euro. Toen de euro werd ingevoerd was de economie in Amerika 11 procent groter. Nu is dat 30 procent.

Domino-effect

“In principe gelden in Europa strengere regels”, bevestigt Casper de Vries, emeritus hoogleraar monetaire economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zo geldt er binnen de eurozone, waarin de landen zitten die de euro als munt hebben, het Stabiliteits- en Groeipact. “Daarin staat bijvoorbeeld de niet-afdwingbare afspraak dat de staatsschuld van een EU-lidstaat maximaal zestig procent van het bbp mag bedragen.” Amerika heeft – vanzelfsprekend – dit pact niet getekend. Bovendien betaalden de VS tot nog toe altijd terug, wat het land een betrouwbare partner maakt, vertelt De Vries. Maar als je op de lange termijn steeds meer schulden maakt, wordt de rente die kredietverstrekkers rekenen ook steeds hoger, omdat er twijfels ontstaan of je de hoge schuld wel kan terugbetalen: de kredietverstrekker wil voor dat risico gecompenseerd worden. “Het gevaar is dat er een domino-effect kan ontstaan: je kan de rente en schuld moeilijker terugbetalen, belandt in een recessie, en moet daardoor nieuwe leningen aangaan tegen nog hogere rentes”, zo duidt De Vries deze schuldencyclus. “Waar het punt ligt dat dit misgaat, is heel lastig te zeggen. Hoe lang de VS dit uitgavenpatroon volhouden, is dan ook de vraag.”

Daarnaast doet de Amerikaanse overheid meer om de koopkracht van gezinnen te ondersteunen, legt De Vries uit. Dat gebeurde onder meer tijdens de coronaperiode. “Dat is in sommige EU-landen ook wel gebeurd, maar niet op de schaal waarop dit in de VS plaatsvond. Amerikaanse gezinnen kregen twee keer een cheque van de overheid, wat tot meer bestedingen leidde. Stimulering tijdens zo’n moeizame periode is in principe goed, maar op een bepaald moment komt de afrekening. Deels verschuif je dus het probleem.” Prognoses van het Amerikaanse Congressional Budget Office (CBO) voorspellen dat de staatsschuld in 2054 zo’n 166 procent van het bbp zal zijn. Het CBO ondersteunt het Amerikaanse congres met informatie.

Beschuldigende vinger

De staatsschuld in de VS is veel hoger dan die van Nederland: in 2024 zo’n 43 procent van ons bbp, blijkt uit CBS-cijfers. Zoom je uit naar de rest van Europa, dan is de situatie minder rooskleurig. De staatsschuld in de Eurozone is gemiddeld 89 procent van het bbp, meldt De Nederlandse Bank (DNB). Veel meer dan de 60 procentsnorm uit het Stabiliteits- en Groeipact. Nederland is dus één van de braafste jongetjes van de klas. De Vries: “Er zijn bedroevend weinig landen die zich aan het pact houden. Frankrijk heeft zich er zelfs nog nooit aan gehouden.”

Als Europa met een beschuldigende vinger naar de VS wijst als het aankomt op schulden, wijst het dus ook een beetje naar zichzelf. Bovendien zijn er meer hoofdpijndossiers. Als onderzoeker van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), waarvoor De Vries ook werkt, deed hij uitgebreid onderzoek naar vergrijzing en pensioenen in Europa. Zijn verwachting is dat de schulden van Europa ‘met het huidige beleid uit de hand zullen lopen’. “Door de vergrijzing krijgen steeds meer Europeanen pensioen en zijn er dus ook minder werkenden die belasting betalen. Nederland is het enige land in de eurozone waarbij werknemers via pensioenfondsen sparen voor hun pensioenen – de overheid betaalt alleen de AOW als oudedagsvoorziening. Bij alle andere landen wordt nagenoeg het hele pensioen direct vanuit de overheidsbegroting betaald. Veel Europese landen zouden minder moeten uitgeven, meer moeten sparen voor de pensioenen, en de pensioenleeftijden omhoog moeten trekken. Een impopulaire boodschap, maar daar zijn wij economen nu eenmaal voor.”

In één van de WRR-onderzoeksrapporten, ‘Vergrijzing in vizier’, staan duizelingwekkende prognoses voor de staatsschuld van Europese landen als het beleid ongewijzigd blijft. Vooral de schulden van zuidelijk Europa zijn zorgelijk. In de prognoses zitten Spanje en Frankrijk in 2070 rond de 200 procent staatsschuld (ten opzichte van het bbp) en Italië zelfs op meer dan 250 procent. Met gemengde gevoelens kijkt De Vries dan ook naar Frankrijk als daar weer eens grote demonstraties zijn tegen het verhogen van de pensioenleeftijd. “Het feit dat Europa minder schuld heeft dan de VS, zegt niet zoveel, want je moet ook naar de toekomst kijken. Ik verwacht dat de wal het schip op een bepaald moment zal keren. Dergelijke schuldenpercentages zullen leiden tot een financiële crisis.”

Als te veel landen hoge schulden hebben, dan kan dat problemen opleveren voor het monetair beleid; dat zijn de beslissingen die de centrale bank in de EU neemt om de waarde van de euro stabiel te houden. De Vries: “Als kredietbeoordelaars uiteindelijk zeggen dat de schulden van bepaalde landen niet houdbaar zijn, dan krijg je een economische crisis die ook de Nederlandse economie hard zal raken. Wil je op de lange termijn als Europa de strijd met VS aangaan, dan zullen we op de korte termijn harde keuzes moeten maken.”