Reportage over energietentoonstelling in Geologisch Museum Hofland

Museum Hofland kijkt in de toekomst. Met de tentoonstelling ‘Energie – waar gaat dat heen?’ zetten de enthousiaste vrijwilligers van dit geologisch museum in Laren alle energievormen op een rij. Zelfs de energievormen waar we tegenwoordig liever niet aan willen denken, zoals kernenergie, komen aan bod. NEMO Kennislink bekeek de tentoonstelling tijdens een zomer die – heel toepasselijk – alle warmterecords weer brak.

27 september 2016

Museum Hofland kon de tentoonstelling ‘Energie – waar gaat dat heen?’ niet in een beter jaar georganiseerd hebben. Deze maand was een van de warmste septembermaanden, warmte- en neerslagrecords worden voortdurend gebroken. Rivieren treden buiten hun oevers, er woeden bosbranden… De titel van de tentoonstelling is niet voor niets ‘Energie – waar gaat dat heen?’

Ja, waar gaat het heen? De overzichtstentoonstelling, opgebouwd rond zeven thema’s, dringt je geen mening op. Dat hebben de samenstellers bewust gedaan. “Onze bedoeling is om informatie aan te dragen, zodat de bezoekers hun eigen conclusies kunnen trekken”, benadrukt Wout Goetzee, gepensioneerd chemisch technoloog en voorzitter van het museumbestuur. Thema’s zijn onder meer energiebronnen, ruimtebeslag en toekomstvisies.

Energievraagstuk

De wisseltentoonstelling in het geologisch museum in Laren, heel mooi gelegen aan de Zuiderheide (met vierduizend jaar oude grafheuvels), is een initiatief van de enthousiaste vrijwilligers, waaronder wetenschappers van diverse pluimage. Al in 2013 begon de voorbereiding. “In 2008 hadden we een tentoonstelling over klimaatverandering”, vertelt Goetzee. “In de jaren daarna over de evolutie van de mens. Dit jaar waren we weer toe aan een maatschappelijk relevant onderwerp, en het is het energievraagstuk geworden.”

Thema 1: Van oerknal tot welvaart
Thema 2: De aard van energie (natuurkundige aspecten)
Thema 3: Het ontstaan van mierale en fossiele brandstoffen
Thema 4: Energiegebruik door de eeuwen heen
Thema 5: Ons huidige energiesysteem
Thema 6: Energiebronnen en energievraagstukken
Thema 7: Oplossingen en toekomstscenario’s

Via traditionele posters, vitrines en opstellingen, maar ook met interactieve schermen – zoals een soort super-ipad – wordt de bezoeker de energiewereld ingetrokken. Een wereld die onze dagelijkse activiteiten en onze welvaart grotendeels bepaalt.

Ruimte voor uitleg van de natuurkundige basisprincipes van elektriciteit is er ook. Zo krijgen kinderen het principe van spanning geïllustreerd aan de hand van in serie geschakelde aardappels.

Skiën in de zomer

Verschillende landen gaan heel uitlopend met de schaarste aan brandstoffen om, zo zien we op een ons met verspilling confronterende poster. Daarop is aangegeven welke landen erg inefficiënt met energie omgaan. Zoals een land als Venezuela, waar de olie uit de grond spuit en waar benzineslurpende auto’s heel gewoon zijn. Of Saoedi-Arabië en Dubai, waar in een snikheet klimaat skihallen zijn gebouwd.

Met maandtemperaturen variërend tussen 24 en 40 graden Celsius, is het Dubai waar ‘s werelds grootste indoor skiheuvel is gebouwd. — Met maandtemperaturen variërend tussen 24 en 40 graden Celsius, is in Dubai ‘s werelds grootste indoor skiheuvel is gebouwd.
Wikimedia Commons, Ian and Wendy Sewell via CC-BY 2.5

Aardgas is handelsobject

Op een paneel wordt duidelijk gemaakt hoe Nederland omgaat met z’n aardgasvoorraad. De breedte van de leiding geeft aan hoeveel van ons eigen gas we zelf gebruiken of exporteren. “Je ziet hier dat Nederland geen geopolitieke overwegingen aan de dag legt,” licht Goetzee toe, “want het meeste aardgas exporteren we. Voor Nederland is het gas dat we uit de ondergrond omhoog halen, met alle nadelen van dien, gewoon een handelsobject.”

Er is geen onderwerp tegenwoordig dat zo breed is als onze energievoorziening. Het raakt aan economie, klimaat, de geschiedenis van onze aarde. “Die beperking is ook wel een beetje een probleem als je zo’n tentoonstelling samenstelt”, aldus geoloog gastcorrespondent van NEMO Kennislink Anne Fortuin. Onmisbaar bij een tentoonstelling over energie is natuurlijk de geologie: welke processen zitten erachter. “Ook dat onderwerp hadden we wel dieper willen behandelen, maar we hebben beperkte ruimte.”

Blik op de toekomst

Lang is het energievraagstuk het domein van aardwetenschappers, zoals geologen, geweest. Zij waren het die de kennis bezaten om de voorraden te vinden, zodat de winning grootschalig kon worden aangepakt. Fossiele bronnen als steenkool (een restant van honderden miljoenen jaar oude planten), olie (gevormd uit oeroud zeeleven) en gas (gevormd door de chemische processen bij olie- en steenkoolvorming) zijn langzamerhand bezig een ouderwets imago te krijgen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de tentoonstelling wel uitleg geeft over de exploratie van de aardlagen – fossiel blijft voorlopig onmisbaar – maar aan het eind van het verhaal de blik op de toekomst richt.

Geen debat over kernenergie

Wout Goetzee betreurt het dat de rol van kernenergie in de hele energievoorziening ‘volledig plat ligt’. Reden voor de samenstellers aandacht te besteden aan de opwekking van elektriciteit met thorium, als alternatief voor uranium. In de maand oktober staat in Museum Hofland een lezing over dit onderwerp op de agenda.

Alvin Weinberg (1915-2006), geestelijk vader van de thoriumreactor.

Goetzee: “Het is zeer wel mogelijk dat het halen van de doelstellingen voor CO₂-reductie slechts mogelijk is door meer op kernenergie in te zetten.” Om over te stappen op meer zon- en windenergie, zullen vooral de natuurkundigen hun beste beentje moeten voorzetten. Bijvoorbeeld om windturbines nog efficiënter te maken. Of om slimme energiemeters in onze huizen te installeren. De toekomst is aan de technici om te zorgen dat we in welvaart kunnen blijven leven.

Instabiele aanvoerlijnen

“Kortom, de ‘taartpunt’ die het aandeel duurzaam opgewekte elektriciteit aangeeft zal straks veel groter zijn”, aldus Goetzee. “Windenergie zal een belangrijker aandeel krijgen. De energievraag zal keihard doorlopen. Weliswaar zit er nog veel fossiele brandstof in de grond, maar het zal steeds duurder worden om het uit de grond te halen.”

Een zorg is ook dat we met fossiele bronnen afhankelijk blijven van regimes die machtspolitiek bedrijven en dat er daardoor instabiele aanvoerlijnen ontstaan. De afsluiting van de tentoonstelling is dan ook een imposant liggend scherm, dat eruit ziet als een super-ipad. Daarop kan de bezoeker zijn keuze voor een bepaalde broeikasgasreductie maken, corresponderend met een maximale opwarming van de aarde.

Trias Energetica

Goetzee: “In Parijs is afgesproken dat dit niet meer dan twee graden Celsius mag zijn. Je komt dan onvermijdelijk terecht bij de Trias Energetica. Feitelijk is het een open deur, maar het is fundamenteel: meer energiebesparing, minder gebruik van fossiel en maximaal inzetten op duurzaam.” Op het scherm is te zien wat een reductie van tussen 80 en 95 procent CO2-reductie betekent voor de organisatie van de energievoorziening en het ruimtebeslag van verschillende energievormen.

Werkschip bij windturbinepark IJmuiden. Op de voorgrond een foeragerende rosse grutto. — In de toekomst zullen we vanaf het strand vaker grote windturbineparken zien. Veel parken zullen ver op zee gebouwd worden, om horizonvervuiling te vermijden. Op de foto een werkschip bij het windturbinepark in IJmuiden, met op de voorgrond een foeragerende rosse grutto.
Annemieke van Roekel

Geologisch Museum Hofland is deelnemer van het Weekend van de Wetenschap. Het Weekend van de Wetenschap is het podium van de toekomst. Diverse organisaties – bedrijven, instituten, onderzoeksinstellingen, universiteiten, musea en sterrenwachten – openen op 7 en 8 oktober 2017 hun deuren om bezoekers van jong tot oud de kans te geven de wereld van wetenschap en technologie live te beleven. Zij organiseren unieke en exclusieve activiteiten, zoals proefjes, experimenten, demonstraties, open dagen, tentoonstellingen en meer.

Iedereen is welkom om backstage te gaan bij de deelnemende organisaties. Kijk hier voor alle activiteiten tijdens het Weekend van de Wetenschap.