En nu wel meteen de juiste dosis

‘Twee maal daags één tablet op de nuchtere maag’. Dit soort voorschriften, die we allemaal kennen van het etiket op het pillendoosje van de apotheek, zijn eigenlijk te primitief om een medicijn correct te doseren. Ze houden bijvoorbeeld geen rekening met individuele verschillen. De dosering luistert vooral bijzonder nauw bij het toedienen van antibiotica aan patiënten die met bloedvergiftiging worden binnengebracht op de intensive care (IC). Het is zaak om een voldoende hoge concentratie van het antibioticum in het bloed te handhaven, die de bacteriegroei stopt, maar ook weer niet te hoog, omdat die giftig is voor de patiënt.

Paul Elbers, intensivist aan het VU medisch centrum en leider van het onderzoek naar betere dosering, citeert een onderzoek waaruit blijkt dat de concentratie antibiotica in het bloed van ernstig zieke patiënten wel een factor vijfhonderd kan verschillen. Niet alleen is de ene patiënt groter en zwaarder dan de andere, maar eventuele andere kwalen van de patiënt hebben grote invloed op de snelheid waarmee het antibioticum wordt opgenomen, afgebroken of weer uitgescheiden. De huidige, handmatige dosering baseert zich noodgedwongen op een simpel rekenmodel waarin maar een paar gegevens worden meegenomen, zoals lichaamsgewicht en eventueel nierfalen.

Goudmijn aan data

“Wij denken dat we die modellen kunnen verbeteren,” stelt Elbers. Daarvoor gaan hij en zijn groep een goudmijn aan data aanboren: de Elektronische Patiënten Dossiers (EPD’s) van patiënten die eerder met bloedvergiftiging op de IC-afdelingen van het VU medisch centrum (VUmc) en het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis (OLVG) terechtkwamen. In het EPD worden allerlei gegevens over de patiënt opgeslagen, ook terwijl die op de IC verblijft. Deze patiënten worden voortdurend gemonitord, en de concentratie van medicijnen in het bloed worden regelmatig gemeten.

Gegevens van de patiënt zelf worden nu al, handmatig, gebruikt om de medicatie van een patiënt bij te sturen. Maar het duurt uren, of dagen, voordat de resultaten van zulke tests binnen zijn. Bij zeer ernstig zieke patiënten kan een paar uur vertraging al fatale consequenties hebben.

Door terug te kijken in historische data, waarbij je ook de afloop voor de patiënt weet, kun je een geavanceerd model maken. Zo’n model kan de hoeveelheid antibiotica berekenen die een individuele patiënt X met kwalen Y en bloedwaarden Z moet krijgen om al meteen, bij de eerste toediening, de juiste concentratie antibiotica in het bloed te bereiken. Software op basis van dat model berekent dan voor een individuele patiënt de optimale dosis. Ook hoopt Elbers nog onverwachte criteria op het spoor te komen. Elbers geeft maar even een absurd voorbeeld: “Als iemands haarkleur ertoe zou doen, kunnen we ook dat uit de EPD’s afleiden en gebruiken om het model te verbeteren.”