Naar de content

Einde Mayakalender: bye bye world?

Waarom geloven in het einde van de wereld aantrekkelijk kan zijn

close-up van een deel van een wereldbol
close-up van een deel van een wereldbol
wikimediacommons

Dat op 21 december vorig jaar de wereld zou vergaan leek, op z’n zachtst gezegd, zeer onwaarschijnlijk. Waarom geloofden dan toch zoveel mensen erin?

Van mensen die alvast al hun bezittingen verkochten of in een ark investeerden tot de NAVO die zich verplicht voelde een tegenbericht de wereld in te sturen: het vermeende einde van de wereld op 21 december hield de gemoederen de afgelopen weken flink bezig.

http://www.youtube.com/watch?v=V36Y0xuOKUo
Filmpje waarin wetenschapper de ‘Maya kalender mythe’ ontkracht.

Het aflopen van de Mayakalender op 21-12-2012 zou namelijk volgens velen het einde der tijden inluiden.

Dit ondanks het feit dat hiervoor elk wetenschappelijk bewijs ontbrak – iets dat wetenschappers en overheden ook veelvuldig gecommuniceerd hebben. Ook gaven veel Maya’s aan zelf helemaal niet in een rampscenario te geloven.

close-up van een deel van een wereldbol

Volgens de aanhangers van de ‘Maya kalender mythe’ zou een hemellichaam de aarde verwoesten op 21 december.

 wikimediacommons

Om te begrijpen waarom veel mensen, ook in Nederland, toch hardnekkig bleven geloven in deze mythe lijkt het je verdiepen in de ins en outs van de ‘Maya kalender mythe’ om die vervolgens wetenschappelijk te ontkrachten dan ook weinig zinvol. Kijken naar waarom en wanneer mensen volgens sociale wetenschappers geneigd zijn in zulke grote voorspellingen te geloven wellicht juist wel.

Eerdere ‘doembewegingen’

Want het geloof in een (voortijdig) einde van de wereld, inclusief door astronomische verschijnselen is natuurlijk niet nieuw. Zo geloofden in 2006 nog veel mensen dat de aarde zou vergaan op 12 september door het uitbreken van een nucleaire oorlog. En ook veel verder terug in de tijd kunnen we al de nodige doemsdagbewegingen ontdekken.

En wat te denken van sektes waarvan de leden massaal zelfmoord pleegden in de veronderstelling dat het einde der tijden nabij was?

Waarom de een wel gelooft in een bepaalde mythe en een andere niet lijkt volgens sociale wetenschappers daarbij niet zozeer af te hangen van logica, als wel van bepaalde persoonskenmerken en maatschappelijke omstandigheden. Waarbij schijnbaar lukraak geloven wel degelijk ook een bepaalde rationaliteit heeft: namelijk de bevrediging van bepaalde behoeftes.

Het einde der tijden als redmiddel

Zo lijken in tijden van (vermeende) crisis mensen eerder te geloven in het einde der tijden. Ook de overgang naar een nieuw jaar of een nieuw millennium en de onzekerheid over de toekomst die dat op kan roepen geeft nogal eens aanleiding tot doemscenario’s. Wie kijkt naar de timing van ‘het einde van de wereld’ voorspellingen ziet bovendien dat die vaak gerelateerd zijn aan een sterk gevoel van onvrede.

Volgens theoloog Lorenzo DiTommaso kan, hoe gek dit ook mag klinken, het idee van een apocalyps mensen hoop geven. Door aanhangers van een bepaald doemsdag scenario “wordt de wereld vaak gezien als een hele nare plaats, gevuld met onderdrukking, onrechtvaardigheid en de dreiging van de dood,” vertelt hij. Apocalyptiek vormt een reactie daarop: de wereld is zo slecht dat deze niet hersteld kan worden, en dus wordt deze weggevaagd, waarbij vaak slechts een kleine groep uitverkorenen gered gaat worden.

Een groep mensen rent weg voor een Tsunami.

Nare rampen worden door mensen die in doemscenarios geloven nogal eens opgevat als een bevestiging dat het einde nabij is.

 wikimediacommons

Eenmaal in de ban van zo’n overtuiging zijn nare gebeurtenissen in de wereld, zoals natuurrampen en oorlog vaak niet gewoon dat, maar verworden ze tot tekenen dat de eindtijd nu echt nabij is.

Communicatie met ‘medegelovigen’ via bijvoorbeeld het Internet en het lezen van boeken die een dergelijke visie onderschrijven kunnen het geloof in een naderende eindtijd verder versterken. Een hierdoor ontstaan groepsgevoel samen met het gevoel eindelijk begrepen te worden zouden volgens godsdienstsociologen ook een pullfactor kunnen zijn om mee te gaan in de doemscenarios.

Tegelijkertijd worden aanhangers van bepaalde apocalyps ideeën natuurlijk veelvuldig geconfronteerd met ongeloof van niet-aanhangers, en informatie die bewijst dat het einde der tijden helemaal niet nabij is. Zo hoefden de aanhangers van het idee dat op 21 december 2012 de wereld zou vergaan alleen maar even te googelen of een krant in te kijken om te zien dat dit hoogst onwaarschijnlijk is. Om het vervelende gevoel dat een confrontatie met andere ideeën kan oproepen zo snel mogelijk de kop in te drukken vluchten dergelijke aanhangers echter vaak al snel in alternatieve verklaringen of rationalisaties, ontdekte sociaal psycholoog Leon Festinger in 1956.

Een gelovige in een naderend einde van de wereld vertelt over haar beleving hiervan.

Cognitieve dissonantie

Dat jaar infiltreerde hij in een religieuze groep, opgezet rondom zelfbenoemd priesteres Dorothy Martin. Ook hier gold de 21ste december als doemsdag; een grote overstroming zou op 21-12-1956 de wereld wegvagen. Alleen ware gelovigen in God zouden worden gered door een ufo om verder te leven op de planeet Clarion. Aanhangers deden daarom hun bezittingen weg, en zegden hun baan op.

Een foto van Jose Arguëlles, schrijver van de bestseller The Mayan Factor.

Jose Arguëlles, schrijver van de bestseller The Mayan Factor (1987) is een van de ‘goeroes’ van het huidige ‘Einde der Tijden’ geloof. Hij is ervan overtuigd dat via hem een oude Mayakoning tot de mensheid spreekt.

 wikimediacommons

Toen de 21ste gewoon voorbij ging, leidde dit tot de nodige cognitieve dissonantie. Door andere draai aan het verhaal te geven: de overstroming stond wel degelijk te gebeuren, maar dankzij hun waken had God de wereld gespaard, namen de sekteleden het ontstane pijnlijke gevoel van spanning echter weg. Vervolgens gingen ze, in plaats van weg te trekken, fanatiek anderen bekeren, waarbij elke bekeerling gold als bevestiging dat hun geloof wel ‘klopte’. Iets wat Festinger overigens al voorspeld had op basis van zijn cognitieve dissonantie theorie.

Lekker eigenwijs

Kortom, de confrontatie met informatie die rechtstreeks instrijkt tegen hun ideeën leidt er niet per se toe dat mensen dan hun mening gaan herzien; ze kunnen er gemakkelijk ook voor kiezen hun verhaallijn aan te passen of anderszins hun keuze te blijven rationaliseren.

De Maya 260 kalender.

Wetenschappers kunnen praten wat ze willen, voor echt fervente aanhangers van de ‘Maya kalender theorie’ stond het vast: gisteren was het einde.

 Matthew_Bisanz

Als we op Festinger mogen afgaan zullen aanhangers van een ‘einde der tijden’ idee dan ook gewoonlijk niet te geïnteresseerd zijn in onderzoeksresultaten die indruisen tegen hun veronderstellingen. Falsificatie daarvan zou ze immers het gereedschap uit handen nemen om moeilijke of onbegrijpelijke gebeurtenissen nu eindelijk eens grondig te kunnen duiden – en ze een doel te geven. En de offers die ze brengen voor hun geloof in de onheilstijding niet verheven maar slechts wanstaltig maken. Dan nog liever het einde der tijden.

Bronnen

Defesche, S. (2007). The 2012 phenomenon: a historical and typological approach to a modern apocalyptic mythology. Universiteit van Amsterdam: M.A. Thesis.

Festinger, L. (1956). When Prophecy Fails. New York: Harper-Torchbooks

Nanninga, R., 2012, 21-12-2012 /13.0.0.0.0. Het einde van de Mayakalender. Skepsis.

Meer lezen?

ReactiesReageer