Eerbetoon aan de kerken van Groningen

Ze torenen hoog en fier boven het lege, uitgestrekte platteland uit: kerken in de provincie Groningen. Daar zie je maar weinig bomen en af en toe is er een dorpje, vaak op een verhoging (wierde) gebouwd, waardoor de torens extra opvallen. Ik groeide op het Groningse platteland op en iedere autorit wees mijn moeder, opa of oma naar de kerken die als spelden omhoog staken. Ze gaven dan altijd direct de namen van de dorpjes, zoals Wehe-den-Hoorn, Baflo of Middelstum.

Woeste water

Het zijn kerken die niet alleen van verre al in het oog springen, maar ook een bewogen geschiedenis hebben. Opvallend vaak werden ze (deels) opnieuw gebouwd na overstromingen, werden ze verfraaid door toenemende welvaart of juist versoberd door de reformatie. Je vindt het allemaal terug in het boek Ode aan de oude Groninger kerken. Dichter en NRC-redacteur Marjoleine de Vos en auteur Justin Kroesen schrijven beide per kerk een tekst. De Vos schetst de sfeer. Kroesen geeft een overzicht van de bouwhistorie. Hij is hoogleraar cultuurgeschiedenis aan de universiteit van Bergen (Noorwegen) en werkte eerder jarenlang aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Een interessant voorbeeld van het bewogen verleden van de kerken is het gebedshuis van Beerta. Uit de bouwgeschiedenis wordt wel duidelijk dat het niet vanzelfsprekend is dat in dit dorp nog steeds een kerk staat. Het werd in de zestiende eeuw gebouwd op een verhoging.

Dat was geen overdreven maatregel, omdat het gebied werd geteisterd door overstromingen door het woeste water van de Dollard. Maar het was niet genoeg. Tijdens de Sint-Maartensvloed van 1686 kreeg het dorp te maken met ‘het bedroefde oordeel Godts in de verschrickelijke watervloed’, zoals in het kerkenraadsverslag staat. De kerk moest flink opgeknapt worden. En ook daarna waren er nog regelmatig problemen. Zoals een eeuw later wanneer plots stenen naar beneden vallen, doordat het gewelf instortte. Dit veranderde de vorm van de kerk. In plaats van topgevels kreeg de kerk een schilddak dat nu nog te bewonderen is, en aan de onderkant een opvallend blauwgroene kleur heeft. Het gebouw in Beerta geeft in een notendop weer hoe de kerken door de eeuwen heen steeds weer aangepast moesten worden.

Ruzie

Andere gebedshuizen vallen niet zozeer door de bouwhistorie op, maar ook door de kleur. Neem de rode kerk van Bierum, waarvan ook nog eens de toren flink scheef staat. Het meest in het oog springende kerkje is die van Den Andel in het noorden van de provincie. Daar vind je op een wierde een toren die losstaat van het schip. Daartussen zit een gat en kijk je zo naar een weiland met schapen. Ernaast staat een tafel in de open lucht, zodat je kunt picknicken op een van de mooiste plekjes van Nederland.

Binnenin vind je nog een veertiende-eeuwse tekening van bewapende ridders in harnas. In het boek wordt godsdienstwetenschapper Saskia van Lier aangehaald. Zij legt het tafereel uit als een voorbeeld van een ruzie die in een tweekamp wordt beslecht. Het geeft een opzienbarend kijkje in het verleden van deze streek.

Het is allemaal ook nog eens goed opgeschreven in dit vuistdikke boek. De teksten zijn wat aan de beknopte kant, maar bevatten wel veel informatie en hier en daar vind je ook fascinerende anekdotes. De foto’s van de buiten- en binnenkant van de kerken zijn prachtig en brengen de veelzijdigheid van de gebedshuizen goed in beeld.