Varkens zijn luie, domme dieren, toch? Helemaal niet, zo zeggen ze bij scharrelbedrijf Vair varkenshuis. Om je kennis te laten maken met het natuurlijke gedrag van varkens opent dit bedrijf haar deuren, onder meer tijdens het Weekend van de Wetenschap op 4 en 5 oktober. Kijk nu vast mee.
‘Zo dom als het achtereind van een varken’, ‘vies vet varken’, het varken heeft bepaald geen goede pers in onze samenleving. Maar het tegendeel is waar: het zijn juist slimme en schone dieren, die ook nog eens heel sociaal kunnen zijn, zo blijkt onder meer uit onderzoek van de Universiteit Wageningen en de University of Edinburgh.
Volgens kenners zijn varkens die als huisdier worden gehouden minstens zo intelligent als honden. Zo kunnen beide typen viervoeters prima je krant voor je ophalen, kunstjes vertonen en het huis bewaken als je ze hiervoor traint.
Wikimedia commonsEn als boeren hun varkens letterlijk de ruimte geven kunnen ze slim gebruik maken van deze eigenschappen – wat niet alleen blijere varkens tot gevolg heeft, maar ook gezonder vlees. Dat beweren ze tenminste bij het VAIR varkenshuis. En eigenaars Marijke en Michiel Nooijen weten wellicht waar ze het over hebben. Beiden groeiden op in een boerenbedrijf en namen enkele jaren geleden de varkenshouderij van Michiels ouders over.
Ommekeer
“We vonden aanvankelijk dat we prima bezig waren; we zorgden toch zo goed mogelijk voor onze varkens? Opmerkingen van mensen over kleine donkere hokken en varkensleed kwamen daarom best hard aan, maar zetten ons ook aan het denken: zou het inderdaad niet anders en beter kunnen?”, zo vertelt Marijke.
Deze overpeinzingen en een oriëntatie op andere mogelijkheden leiden er uiteindelijk toe dat ze een geheel nieuwe vorm van varkenshouderij gingen opzetten, waarbij een zo gerieflijk mogelijke huisvesting voor de varkens het uitgangspunt werd. Zo kunnen de varkens van het Vair Varkenshuis onbeperkt van binnen naar buiten lopen en hebben ze aparte plekken om te slapen en te lopen. Ook zijn er diverse attributen die inspelen op de natuurlijke behoeftes van de varkens.
Na het draaien van een proefstal in 2011, ging het Vair Varkenshuis in 2012 definitief van start.
Liza Cornet voor NEMO KennislinkVarkenstoilet
Een goed voorbeeld daarvan is het varkenstoilet. “Varkens zijn van nature snel zindelijk,” legt Marijke uit. “De moeder leert de biggen al snel dat ze hun behoefte niet moeten doen op de plek waar de groep ook slaapt. Maar ja, om dat gedrag te kunnen vertonen moeten ze natuurlijk wel een plek hebben waar ze dat dan ook kunnen doen.”
Daartoe legden de Nooijens een heus varkenstoilet aan. De urine wordt onmiddellijk weggevoerd, de poep een paar keer per dag. Dit zorgt voor een betere hygiëne, wat de kans op ziektes vermindert. Hierdoor hebben de varkens minder vaak antibiotica nodig, waarvan vaak sporen achterblijven in het vlees.
Biggenpret
In het Vair Varkenshuis kunnen de biggen dus fijn hun behoefte op een aparte plek doen, zodat ze niet onverhoopt in hun eigen uitwerpselen komen te liggen – of in die van hun broers of zussen. Toch kan het best saai worden om als dartele big de hele dag bij je familie in een hok te blijven. Het Vair Varkenshuis legde daarom een heuse roetsjbaan voor de biggen aan in het binnengedeelte. Naast hun broertjes en zusjes kunnen ze daarbij bovendien ook nog spelen met de biggen van een andere zeug. Na twee weken gaat er een tussenwand weg en komen twee nestjes (tomen) bij elkaar.
Dit is een constructie waar de de Nooijens duidelijk over nagedacht hebben, zo blijkt: “In de bio-industrie kunnen varkens elkaar soms aanvallen, waarbij ze flinke bijtwonden kunnen oplopen. Een van de redenen daarvoor is – naast relatief kleine ruimtes en soms een beperkte toevoer van voedsel – dat de varkens lukraak bij elkaar gezet worden. Door de varkens van jongs af aan met elkaar te laten opgroeien, zijn ze al aan elkaar gewend en is er een sociale structuur. Rangorde-gevechten vinden hierdoor minder plaats.”
Om nog meer uit het varken te halen en het een nóg beter leven te kunnen geven doen de Nooijens bovendien continue tests. Dit gebeurt onder meer in samenwerking met onderzoekers van de Universiteit Wageningen, in het kader van het Varkansenprogramma dat milieu, winstgevendheid en blije varkens optimaal met elkaar in balans probeert te brengen, vertelt Marijke.
“Eigenlijk gaat het om een soort van gedragsstudies op basis van trial and error aanpassingen. Zo kijken we naar het gedrag van de varkens op het moment dat we op een andere plek gaan voeren, een wandje anders zetten, de temperaturen bijstellen. Houdt hij dan ook zijn nest schoon, blijft hij het toilet gebruiken en zit hij verder lekker in zijn vel? Zo niet, dan gaan de veranderingen niet door.”
“Binnenkort komen er ook studenten langs om te kijken wat er gebeurt als je al vroeg twee nestjes bij elkaar laat. Gaan ze dan ook bij de andere moeder drinken en poepen ze nog op hun eigen toilet of liever verder weg? En wat doet dit met hun stresshormonen? We proberen als het ware in de huid van het varken te kruipen….”
Gezonder vlees
Hoe lief een varkentje ook is, uiteindelijk wordt het toch geslacht. “Vleesproductie als onderdeel van de voedselketen blijft uiteindelijk ons doel”, vertelt Marijke terwijl ze een biggetje knuffelt. “Maar dan wel met het idee dat de varkens daarvóór een zo prettig mogelijk en varkenswaardig bestaan hebben geleid.”
Van deze insteek profiteren overigens niet slechts de varkens; de stallenopzet die het Vair Varkenshuis hanteert zorgt ook voor beter vlees voor de consument. Waar vlees uit de bio-industrie vaak antibioticasporen bevat – wat gezondheidsrisico’s voor de mens met zich meebrengt – is het vlees dat de Nooijens aanbieden volledig antibioticavrij. Minder bijtwonden door onderlinge gevechten betekent minder kans op infecties bij de varkens en daarmee minder noodzaak voor de dierenarts om de dieren met antibiotica te behandelen,” legt boer Michiel uit.
De kans op longinfecties en ziektes als de varkenspest wordt bovendien verminderd door de relatief ruime en hygiënische huisvesting van de varkens, en de afwezigheid van uitwerpselen in de stallen. Hierdoor is ook weer minder antibiotica nodig.
Volgens sommige culinaire experts is het vlees van scharrelvarkens bovendien ook nog eens lekkerder, omdat ze minder snel hoeven aan te komen en minder stress kennen. “Ik zou zeggen: Kom tijdens het Weekend van de Wetenschap gewoon eens langs om het hier allemaal te bekijken,” zegt Marijke. “En als dat niet lukt, dan snel een ander keertje.”