Een pilletje tegen mentale luiheid

Waarom kiest de één vrijwillig voor een Sudoku en kijkt iemand anders, die even slim is, liever gedachteloos naar een serie op Netflix? Neurowetenschapper Monja Froböse keek in haar promotieonderzoek naar mentale couch potatoes, zoals ze hen noemt: mensen die mentale inspanning liever vermijden. Kun je ze met een pilletje stimuleren om alsnog van de bank te komen?

Of je ervoor kiest om wel of geen moeilijke taken te doen, wordt beïnvloed door bepaalde stoffen in je hersenen. Medicijnen als ritalin kunnen het aanmaken van die stoffen stimuleren of juist afremmen. Froböse ontdekte dat zulke medicijnen niet alleen ons vermogen veranderen om een taak goed uit te voeren, maar ook de motivatie om het te doen. Ze promoveerde onlangs bij het Radboudumc.

Dopamine en noradrenaline

In onze hersenen zitten stoffen die bepalen hoeveel motivatie jij hebt om na te denken. Dit zijn dopamine en noradrenaline (zogenaamde catecholamines). Bij sommige mensen is dat systeem van catecholamines heel actief. Zij zijn gemotiveerder om hun hersenen te laten kraken. Froböse wilde onderzoeken wat er gebeurt als je jonge gezonde volwassenen meer catecholamines laat aanmaken. Dat deed ze door hen het middel ritalin toe te dienen. Ritalin (methylfenidaat) maakt dopamine en noradrenaline vrij in de hersenen.

Maar hoe meet je nu hoe actief het systeem van catecholamines bij iemand is? Froböse: “Het liefst meten we direct hoe actief de catecholamines zijn, maar dan zouden we radioactieve stoffen moeten toedienen om dat in een PET-scan zichtbaar te maken.” Om dat te voorkomen, gebruikten Froböse en haar collega’s een andere maat: impulsiviteit. Hoe actiever het systeem van catecholamines, hoe impulsiever iemand is, dat is bekend. Door de impulsiviteit van proefpersonen te meten, kun je bepalen hoe actief hun catecholamines zijn. Impulsief zijn de proefpersonen die liever nu een klein geldbedrag aannemen (korte termijn) dan een groter geldbedrag over een paar dagen (lange termijn).

Cognitieve bankhangers

Tot op heden dachten we dat medicijnen zoals ritalin (die inwerken op catecholamines) vooral het vermogen om een taak te doen veranderden. Als onderzoekers hun proefpersonen een medicijn geven dat op de hersenen inwerkt, meten ze vaak via computertaken of het middel de prestatie verbetert. “Daarbij vergeten we dat motivatie een grote rol speelt in hoe goed iemand iets doet”, aldus Froböse. “Geef je geld als beloning, dan doen proefpersonen plotseling beter hun best en scoren ze hoger.”

Voor we ons mentaal gaan inspannen, maken we een afweging: is de uitkomst van die Sudoku de moeite waard? Of kost het teveel hersengekraak voor wat het oplevert? Medicijnen als ritalin beïnvloeden onze bereidheid om moeilijke denkprocessen in gang te zetten, concludeert de promovenda.

Met medicijnen kan je iemands motivatie om hard na te denken dus sturen. Maar moeten we dat altijd willen? Met wat mentale luiheid is op zich niks mis, we zijn van tijd tot tijd allemaal cognitieve bankhangers. Froböse: “Soms is het gezond om niet moeilijk te doen. Kiezen voor makkelijke taken kan goed zijn. Mentale inspanning vermijden wordt pas een probleem als het de dagelijkse gang van zaken in de weg zit, zoals het geval is bij mensen met apathie en depressie.”

Meer motivatie

“Als iemand niet goed presteert, zeggen we nu al snel dat hij het niet kan”, aldus Froböse. “Het is belangrijk dat we slechte prestaties niet zien als een gebrek aan vermogen, maar meer in het licht van een gebrek aan motivatie.” Door motivatie ga je meer doen. Op de lange termijn willen de Nijmeegse onderzoekers ook andere manieren onderzoeken om de motivatie tot denken te bevorderen. Het kan met een pilletje, maar dat hoeft niet. Een beloning werkt ook.

Hard nadenken kost moeite. Als je er iets van waarde tegenover zet, lijkt het uiteindelijk minder inspanning te kosten. “Voor de één is geld de beloning waar ze hun motivatie uit halen, voor een ander is dat de optie om thuis te werken”, aldus Froböse. “Motivatie bevorderen is maatwerk.”