Een koude vlek in de Atlantische Oceaan

Het jaar 2015 is een jaar van warmterecords. Meteorologen van het Amerikaanse klimaatagentschap National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) voorspelden in juni al dat de gemiddelde jaartemperatuur wel eens de hoogste kon worden sinds 1880, toen de metingen begonnen. En toen moesten juli en augustus (beiden óók het warmst sinds 1880) nog komen.

Zowel de luchttemperatuur boven land als de watertemperatuur aan het zeeoppervlak zijn bovengemiddeld hoog. Alleen een gedeelte van de Atlantische Oceaan, ten zuiden van Groenland en IJsland, doet niet mee. Hier breekt het wateroppervlak dit jaar waarschijnlijk juist een kouderecord, met de laagste temperatuur sinds de metingen begonnen.

—-

—-

Sommige wetenschappers denken dat deze koude vlek in de oceaan ontstaan is omdat de watercirculatie in de Atlantische Oceaan aan het stokken is. Deze zogeheten Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC) is onderdeel van de Warme Golfstroom. De AMOC wordt aangedreven door westenwinden boven het zuidelijke deel van de oceaan, en in stand gehouden door dichtheidsverschillen van het water: koud water is zwaarder dan warm water, zout water zwaarder dan zoet water.

Smeltend ijs

In de AMOC stroomt op geringe diepte zout, warm water naar het noorden. Ten zuiden van Groenland zakt het omlaag, om op grote diepte als koud water terug te keren naar het zuiden. Doordat de Groenlandse ijskap aan het afsmelten is, en het smeltwater in zee stroomt, wordt het oppervlaktewater echter een stuk zoeter, is de gedachte. Daardoor is het water niet meer zwaar genoeg om omlaag te zakken, en vertraagt de oceaanstroming. Uiteindelijk bereikt zo minder warm water vanuit het zuiden het gebied.

“Dat is een mogelijkheid”, zegt Dewi Le Bars, onderzoeker fysische oceanografie aan de Universiteit Utrecht. “Maar het gegeven dat het water hier naar een grote diepte getransporteerd wordt, zou op zich ook al een verklaring kunnen zijn.” De warmte van het zeeoppervlak verplaatst zich daardoor immers omlaag, en mengt zich met het diepere water. “Of het kan een tijdelijk, lokaal effect zijn, zoals bijvoorbeeld een kleine verandering in de route van de Noord Atlantische stroming”, zegt Le Bars.

Herhaling?

Een eerdere periode van zeer lokale afkoeling, in hetzelfde stuk oceaan, kon wel aan een verzwakking van de AMOC gerelateerd worden, schreef een groep Europese en Amerikaanse onderzoekers afgelopen mei nog in Nature. Ook van 1970 tot 1990 was deze regio namelijk opvallend koud, precies na een periode waarin veel ijs van Groenland in het zeewater verdwenen was. Het effect verdween rond 1990, schrijven de wetenschappers – misschien omdat de lokale kou de smelt juist weer afremde. Tijdelijk, althans: sinds het jaar 2000 verliest Groenland weer ieder jaar meer ijs.

Klimaat

Als de golfstroom inderdaad aan het vertragen is, kan dit het klimaat op het noordelijk halfrond beïnvloeden. Het temperende effect van het warme zeewater maakt het klimaat in West-Europa immers mild, en dat effect zou (deels) kunnen verdwijnen. Eenzelfde soort scenario is vaak voorgesteld om de vrij plotseling intredende kou in de Jonge Dryas (zo´n 13.000 jaar geleden) te verklaren – alleen stokte de warmtetransportband toen door het plotselinge leeglopen van een smeltwatermeer in de oceaan. Ook de rampenfilm The Day after Tomorrow is gebaseerd op het plotselinge stilvallen van de oceaanstroming, al zijn de gevolgen ervan in de film op zijn zachtst gezegd ontzettend overdreven.

“De westenwinden die over dit stuk oceaan aan komen waaien, zouden afkoelen”, zegt Le Bars nuchter, als we vragen naar het effect van een vertragende oceaanstroming op het klimaat. “Wat dat uiteindelijk verder voor effect heeft moeten we afwachten.”

Het zal een lokaal effect zijn, denkt hij in elk geval. Het stokken van de AMOC zou slechts een kleine afzwakking van de Warme Golfstroom tot gevolg hebben, legt hij uit. “In de AMOC gaat ‘slechts’ 17 miljard liter water om, in de hele Warme Golfstroom zo´n 100 miljard. In de stukken die ik in de krant voorbij zie komen, wordt dat nogal eens vergeten.”