Het is een kale boel op de Oosterdokskade in Amsterdam. Je kunt de bomen op de lange kade in de buurt van het Centraal Station op een paar handen tellen. Dat heeft een reden: onder een groot gedeelte van de kade zit een parkeergarage waardoor er nauwelijks plaats is voor bomen om te wortelen. De aanwezigen – bewoners, toeristen en studenten van het conservatorium – moeten het wat betreft groen doen met een paar lage plantenbakken.

Bomen, struiken, pergola’s en ander groen hebben een verkoelend effect. Ze zorgen voor schaduw en verdampen water. Verder zorgt groen voor een toename van de biodiversiteit en het lijkt een positief effect te hebben op de mentale gezondheid van mensen. Tijd dus om de opwarmende steden vol te zetten met bomen? Zo simpel is het niet.

Het boomeffect

Eerst nog even over dat verkoelende vermogen van groen. Volgens Eva Stache heeft stadsgroen – als het goed is toegepast – grote lokale invloed op de gevoelstemperatuur. Stache is architect en deed de afgelopen jaren promotieonderzoek naar het koelend effect van groen, waaronder bomen op het zogenoemde HittePlein van de Technische Universiteit Delft. Onder een boom voelt het volgens Stache doorgaans nog koeler aan dan in de schaduw van een gebouw.

Deze sterke groenkoeling heeft meerdere redenen. Het bladerdak van een boom schermt vaak niet alleen het directe zonlicht af, maar ook warmtestraling die je van opgewarmde gevels kunt ontvangen. Verder heeft het groen een andere troef in handen in strijd tegen de zomerhitte: het kan transpireren. Door water te verdampen via de vele huidmondjes aan de onderkant voert een blad warmte af, vergelijkbaar met het zweten van ons lichaam. Verdampen van water kost energie die aan de omgeving wordt onttrokken.

Op het HittePlein zag Stache grote verschillen tussen de temperatuur van het oppervlak van planten en dat van stenen. “Vegetatie met voldoende water blijft tijdens hitte rond de dertig graden”, zegt ze. “Onder dezelfde omstandigheden zagen we bij beton en baksteen temperaturen van zestig of zelfs zeventig graden. Ik viel echt achterover toen ik die waarden zag.”

Geen plek voor bomen

Waar zet je de bomen neer in de stad? Het probleem is dat ze lang niet overal kunnen staan. De stadsbodem zit vol met kabels, leidingen en buizen. Ook ondergrondse parkeergarages – zoals onder de Oosterdokskade – maken het plaatsen van bomen onmogelijk. Volgens de gemeente heeft alleen Amsterdam al tachtig plekken met veel hittestress en weinig mogelijkheden om dit te verminderen met bijvoorbeeld meer groen.

De eerder genoemde schaduwmakers bieden hier wellicht een uitkomst. De pergola’s en ‘nepbomen’ staan op de tegels en gaan de grond niet in. Corpel spreekt overigens liever niet over nepbomen. “Dit is géén vervanger van een boom, het is iets wat je neerzet op een plek waar een boom juist niet kan staan”, zegt ze. “Als er ergens een boom kán staan dan moet je er absoluut een boom neerzetten.”

De schaduwmakers hebben bijkomende voordelen. Je kunt er bijvoorbeeld meteen een zitgelegenheid van maken, iets waar volgens de onderzoekers op de Oosterdokskade veel gebruik van wordt gemaakt. “Wij horen bijvoorbeeld van de studenten van het conservatorium hier dat ze buiten nu eindelijk een fijne plek hebben om te zitten”, zegt Corpel.

Volgens Stache zouden architecten en stadsplanners bomen en ander stadsgroen niet als ‘decor’ moeten gebruiken voor de plekken waar nog wat ruimte over is. “Vegetatie moet leidend zijn in onze ontwerpen. Je kunt het in zekere zin gewoon beschouwen als techniek: het effect van bomen op de omgeving is voorspelbaar en uitstekend te berekenen. Er is bovendien geen menselijke techniek die zo goedkoop en efficiënt hittestress bestrijdt als bomen.”