'Duurzame economie heeft sociale wetenschappers nodig'

Van watervrije toiletten en steeds meer methodes om plastic te recyclen tot innovaties van windmolens. Het is misschien geen wonder dat we al snel aan techneuten denken als het gaat om de inzet van wetenschappers in de creatie van een duurzame samenleving. Toch moeten sociale wetenschappers hier wel degelijk een belangrijke rol in spelen, stelt Patricia Osseweijer, hoogleraar biotechnologie en samenleving (TU Delft).

Sociale wetenschappers kunnen bijvoorbeeld een bijdrage leveren aan de overgang van een economie die nog voornamelijk draait op milieu-onvriendelijke fossiele brandstoffen naar een duurzame, op biomassa gebaseerde economie. Osseweijer won onlangs een NIAS Lorentz Fellowship vanwege haar plan om sociale wetenschappen meer te betrekken bij een duurzame samenleving.

Sociale wetenschappers en technologie

Om te begrijpen hoe sociale wetenschappers bij de planning van een duurzame economie van pas komen, is het handig een uitstapje te maken naar Science and Technology Studies (STS). Deze tak van de sociale wetenschappen bestudeert hoe sociale, politieke en culturele factoren processen van technologische vernieuwing beïnvloeden: van de geldstromen die de regering beschikbaar stelt tot de maatschappelijke acceptatie van nieuwe technologische toepassingen. “Met ingenieuze technologie alleen ben je er namelijk niet”, vertelt Osseweijer. “Het stelt pas wat voor als diegene voor wie het bestemd is het accepteert.”

Sociale wetenschappers is geleerd heel anders tegen zaken aan te kijken dan exacte wetenschappers, benadrukt Osseweijer. “Dit betekent dat een interdisciplinair team van bijvoorbeeld sociologen, psychologen, economen en bèta-wetenschappers samen veel meer oplossingen bedenken dan een team met deskundigen uit hetzelfde vakgebied.”

Verschillen

Tegelijkertijd wringt hier ook de schoen. De meeste bèta-wetenschappers denken vanuit een technocratisch oplossingskader. “De focus ligt bij hen op de directe toepassing van technologie, vaak vanuit de Westerse opvatting dat schaalvergroting efficiënt is. Ook denken ze vaak in detail na over hoe het een bepaald product het beste gemaakt kan worden. Daarmee is voor hen de kous wel af.”

Voor sociale wetenschappers begint het dan pas. “Deze groep denkt na wat er allemaal kan gebeuren als zo’n product in de markt gezet wordt. Sociologen, antropologen en sociaal geografen benadrukken daarbij bijvoorbeeld vaak het belang van (lokaal) welzijn, en mogelijkheden om dat te verbeteren. Ze kijken naar wat wenselijk en ethisch is, en benadrukken dat eventuele problemen vaak complex zijn en beïnvloed worden door meerdere factoren – waardoor ze niet zomaar even met een technologische oplossing weg te toveren zijn,” zegt Osseweijer. Kortom, zowel de focus als het denkproces is vaak heel anders bij bèta- en sociale wetenschappers.

Hoewel sociale- en bèta-wetenschappers elkaar juist hierdoor prima zouden kunnen aanvullen, bemoeilijken deze verschillen in achtergrond en perspectief tegelijkertijd vaak een effectieve samenwerking. “Er wordt over en weer maar weinig gecommuniceerd en de verschillen in taalgebruik en denkprocessen zijn groot. Dit staat oplossingen waarbij technologie en maatschappijwetenschappen goed geïntegreerd zijn, in de weg. Ook zorgt het gebruik van verschillende (probleem)definities en omschrijvingen soms voor verwarring bij burgers, overheden en investeerders.”

Daarom is Ossemeijer ook zo blij met haar fellowship. “Het is toch een stukje erkenning dat het beter kan en moet. Daar hoop ik dus mijn steentje aan bij te dragen door een interdisciplinair team te laten nadenken over een globale duurzame economie door de inzet van biomassa. En ze daarbij goed te laten samenwerken natuurlijk…”