Naar de content

Denis Mukwege en Nadia Murad winnen Nobelprijs voor de Vrede

Nobelprijscomité eert activisme tegen verkrachtingen in oorlogstijd

Giro 555 SHO, Petterik Wiggers/Hollandse Hoogte, CC BY-ND 2.0

Jezidi-activist Nadia Murad uit Noord-Irak en de Congolose gynaecoloog Denis Mukwege winnen gezamenlijk de Nobelprijs voor de Vrede van 2018. Het Nobelprijscomité wil daarmee een belangrijk signaal afgeven: ook in tijden van oorlog is seksueel geweld tegen vrouwen onacceptabel.

Tien jaar geleden al bestempelden de Verenigde Naties seksueel geweld in tijden van oorlog als een bedreiging voor internationale vrede en veiligheid. Daarmee erkenden ze seksueel geweld expliciet als oorlogsmisdaad. Helaas is er met die erkenning niet zoveel veranderd; met name vrouwen krijgen nog altijd veelvuldig te maken met verkrachtingen. In sommige landen blijft het daar niet bij, maar worden ze ook nog langdurig van hun vrijheid beroofd of verminkt.

Met dat besef in het achterhoofd besloot het Nobelprijscomité de Nobelprijs van de Vrede dit jaar uit te reiken aan zowel Nadia Murad als Denis Mukwege. Beiden zorgden ervoor dat de verkrachtingen van vrouwen als oorlogsstrategie meer op de internationale agenda kwamen te staan. Daarnaast proberen ze de slachtoffers van seksueel geweld zoveel mogelijk te helpen hun leven weer op te pakken. Murad als ervaringsdeskundige en Mukwege als arts.

Eigen ervaring

Na haar ontsnapping in 2014 als seksslavin van ISIS, verdween Murad niet stilletjes, maar vertelde ze de wereld juist over haar ervaringen. Zo liet ze zich slechts een dag na haar ontsnapping interviewen door een journalist van BBC Persian. Anoniem haar verhaal doen wilde ze niet. “De wereld moet juist zien wat er met ons is gebeurd”, zei ze, waarmee ze de schaamtecultuur doorbrak die er traditioneel heerst als het om verkrachting gaat onder de Yazidi’s, en meer algemeen in Irak. Door in internationale media openlijk en veelvuldig te vertellen over de gruwelijkheden die ze meemaakte werd ze niet alleen een bekend, maar ook een moeilijk te negeren gezicht van de seksslavinnen die ISIS gevangen nam.

Murat vertelde onder meer op de BBC over haar traumatische ervaringen.

Haar inspanningen zijn er bovendien niet op gericht alleen het lot van de Yazidi’s – een volk dat ISIS probeert uit te roeien omdat die een religie hebben die volgens hen heidens is – te verbeteren, maar dat van slachtoffers van ‘oorlogsverkrachting’ in het algemeen. Zo onderwees ze op 16 december 2015 de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties over het verband tussen mensensmokkel en conflict. Dat was de eerste keer dat dit onderwerp in de Veiligheidsraad aan bod kwam.

Inmiddels reist ze als ambassadeur van de VN de wereld rond. Op deze manier wil ze het onderwerp voor het voetlicht brengen en de slachtoffers helpen, door die in contact te brengen met programma’s voor psychologische en praktische ondersteuning van bijvoorbeeld NGO’s. “Door expliciet de aandacht te vestigen op seksueel geweld als wapen, maakt Murat het veel lastiger voor de daders om daarmee weg te komen,” stelt het comité. Murat zorgde daar overigens ook op een directere manier voor, door op te treden als getuige in een proces tegen prominente ISIS-commandanten – ondanks allerlei doodsbedreigingen.

Oorlogsstrategie

Het op grote schaal verkrachten van vrouwen is vaak een bewuste oorlogsstrategie. Zo geeft het de partij die het pleegt de macht het nageslacht van de vijand in te perken. Daarnaast wordt seksueel oorlogsgeweld soms begaan om burgers in veroverde gebieden mentaal te breken en te intimideren en zo de kans op verzet te verminderen. Ook worden gevangen genomen vrouwen wel gebruikt om strijders te belonen of nieuwe aan te trekken. Volgens historica Joanna Bourke, die een boek schreef over ‘de geschiedenis van verkrachting’, is de kans op massale oorlogsverkrachtingen groter naarmate het gebied in kwestie al veel geweld kent, er grote machtsverschillen zijn tussen mannen en vrouwen en de daders weinig risico menen te lopen op vervolging.

Ziekenhuis

Ook Denis Mukwege is een echte luis in de pels. Toen de Congolese gynaecoloog ontdekte dat er steeds meer vrouwen bij hem kwamen met zwaar verminkte vagina’s na groepsverkrachtingen door rebellen of regeringssoldaten, nam hij geen blad voor de mond. Hij informeerde niet alleen zijn regering hierover en vroeg die meer hulp te bieden voor de slachtoffers, maar vertelde ook aan internationale media over het lot van de vrouwen. Net als Murad begon hij bovendien presentaties te geven aan de Verenigde Naties en andere internationale organisaties om zo meer aandacht te genereren voor seksueel geweld tegen vrouwen.

Cijfers

Precieze cijfers over vrouwelijke verkrachtingsslachtoffers in oorlogen ontbreken. Wel worden er voor conflictgebieden waar seksueel oorlogsgeweld veelvuldig voorkomt schattingen gegeven. In de Democratische Republiek Congo wordt het aantal vrouwen en meisjes dat verkracht werd sinds het begin van de oorlog door ofwel regeringssoldaten ofwel rebellen geschat op ten minste 300.000. In Syrië zijn naar schatting zo’n 3000 Jezidi-meisjes en vrouwen slachtoffer geworden van oorlogsverkrachting door ISIS, naast veel andere vrouwen.

De nominatie van zowel Mukwege als Murad kwam niet als een verrassing. Beiden ontvingen al eerder prestigieuze prijzen van internationale organisaties. Hier ontvangt Mukwege bijvoorbeeld de Sakharov Prijs voor vrijheid van meningsuiting van het Europees Parlement.

European Parliament/Flickr.com via CC BY-NC-ND 2.0

“Daarbij maakte Mukwege fysiek geweld tegen vrouwen tot een zaak voor iedereen,” stelt het comité. Door alle betrokkenen, mannen en vrouwen, soldaten en officieren, lokale, nationale, en internationale autoriteiten op te roepen hun verantwoordelijkheden te nemen om fysiek geweld tegen vrouwen te rapporteren en aan te pakken, maakt hij als het ware iedereen ervoor verantwoordelijk.

In Congo zelf helpt Mukwege bovendien de slachtoffers van het seksuele geweld, die soms nog amper kunnen lopen of moeite hebben het toilet te gebruiken. Hij laat ze opereren in een speciale unit in en ziekenhuis in de stad Bukavu. Daar staan inmiddels zo’n 400 bedden in, mede dankzij sponsoring van internationale donors. Naar schatting hebben inmiddels tienduizenden vrouwen een operatie ondergaan.

Gevaar

Maar voor het Nobelprijscomité waren niet alleen de inspanningen van Murat en Mukwege belangrijk. Het comité prees de winnaars ook om “de moed hun eigen leven te riskeren” en om hun inspanningen “om seksueel geweld in oorlogen tegen te gaan”. Zowel Murat als Mukwege krijgen veelvuldig oorlogsbedreigingen en Mukwege ontsnapte al eens ternauwernood aan een aanslag.

Mukwege accepteerde zijn onderscheiding “namens alle slachtoffers van verkrachting ter wereld”. Hij benadrukte dat het “tijd is om een rode lijn te trekken tegen verkrachting als een oorlogswapen, als een wapen van onderdrukking” in oorlogsgebieden. De reactie van zijn eigen regering leek te onderstrepen dat dat bepaald nog geen vanzelfsprekendheid is. In een reactie stelde de Congolese overheid dat Mukwege “tragische zaken politiek uitbuit.”

Nobelprijzen 2018

Lees ook over de andere Nobelprijzen

ReactiesReageer